تپه قلعه ابهر (تل دارا)
اين اثر تاريخي كه به عنوان خاستگاه اوليه شهر ابهر و به تپه قلعه شهرت دارد، در ساحل راست ابهررود و در حد شرقي شهر فعلي قرار دارد. اين محل يكي از قديمي‌ترين استقرارهاي انساني در منطقه به شمار مي‌رود و حداقل از هزاره چهارم ق.م به طور مداوم مورد استفاده و سكونت قرار گرفته است. از آثار و بقاياي زيستي و مشخص آن سفال‌هاي قرمز رنگ منقوش به نقوش هندسي سياه رنگ است.
محوطه تاريخي تپه قلعه: محوطه تاريخي تپه قلعه در روستاي قلعه در سه كيلومتري شمال باختري سلطانيه، در قسمت جنوب باختري چمن سلطانيه، به ابعاد 140×70 متر و به ارتفاع 15 متر قرار گرفته است. اين تپه از نظر آثار باستاني بسيار غني بوده و براساس مطالعات انجام شده روي سه لايه از اين تپه، نتايج خوبي به دست آمده است. در لايه هاي زيرين قلعه تپه، سفال هايي با نقش داغدار ديده شده كه به وفور در لايه‌هاي پايين و اطراف تپه پراكنده شده و انتساب نخستين لايه تمدني آن را به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد تاييد مى كنند. فراواني ظروف معروف سلطان آبادي و سفال‌هاي مشخصه سلطانيه با لعاب فيروزه‌اي و نقش مشكى در لايه دوم، تعلق آن را به دوران ايلخاني قطعي كرده است. لايه سوم تپه قلعه نيز به بقاياي قصر معروف فتحعلي شاه قاجار تعلق دارد . پژوهشگران و باستانشناسان، تپه قلعه سلطانيه را بقاياي قصر سوگلي فتحعلي شاه قاجار مي دانند.
پل ميربهاالدين
پل ميربهاء الدين يك پل تاريخي است در زنجان كه در دوره قاجاريه بر روي زنجان رود در ابتداي جاده بيجار بنا گرديده است . اين پل توسط يكي از خيرين شهر زنجان به نام حاج مير بهاالدين در زمان ناصرالدين شاه قاجار احداث گرديده است .
در جنوب شرقي شهر زنجان ، رودخانه ي بزرگي به نام زنجان رود ( زنجان چايي ) جاري است كه سه پل تاريخي به نام هاي « ميربهاالدين » ، « سيد محمد » و « سردار » در دوره ي قاجار به موازات هم روي آن احداث شده اند .
در گذشته ، اين سه پل ارتباط شهر را با مزارع و باغ هاي سرسبز برقرار و حاشيه ي زنجان را با تعدادي از مناطق و شهر هاي هم جوار مرتبط مي كردند . پل « سيد محمد » در جنوب خاوري حومه ي شهر واقع شده است كه در دوره‌ي قاجار در سال 1300 هجري قمري به دستور سيد محمد از روحانيان عصر مشروطيت در اواخر دوره‌ي قاجار ساخته شده و به همين نام نيز شهرت يافته است . اين پل به نام پل قره تپه نيز ناميده مي شود كه در گذشته ، به دليل قرار گرفتن در مسير جاده ي عتبات ، اهميت ويژه‌اي داشته است . پل حاج سيدمحمد با الهام از الگو هاي رايج معماري دوره ي قاجار ساخته شده است و اكنون يكي از آثار تاريخي شهر زنجان به‌شمار مي آيد . كاشي كاري اطراف قوس چشمه ي مياني و دهليز هاي پل كه با كاشي هاي زرد ، سياه و آبي كار شده ، همراه با كتيبه اي از آجر برجسته كه عبارت « ياعلي » روي آن نقش بسته ، به زيبايي اين پل افزوده است .
شرح حال كوتاه حاجي ميربهاالدين
ميربها الدين به سال 1234 ه.ق در شهر زنجان پا به عرصه وجود گذاشت . پدرش مرحوم مير مسيحا فرزند قاضي جلال كه از طرف سلطان وقت به سمت قاضي القضات زنجان منسوب گشته بود . مير مسيحا برادري داشت به اسم مير رفيعا داشت كه او نيز در زمان خود مردي شريف و نامداري بود و مرحوم نظام العلماء كه از مشاهير زنجان به شمار مي آمد ، فرزند وي بود و مرحوم نظام العلماء به مرحوم حاجي ميربهاالدين علاقه فراواني ذاشته است .
حاجي ميربهاالدين در عمر 76 خود درماندگان زيادي را پناه داد .
حاجي ميربهاءالدين پس از قريب 76 سال عمر پر عزت و احترام و احداث آثار و ابنيه زياد و ايجاد موقوفات فراوان به شرحي كه خواهد آمد ،
آثار تاريخي بجا مانده از حاجي مير بهاء الدين : 1- بل ارتباطي بين زنجان و كردستان بر روي رود قزل اوزنكه در بيست فرسنگي جنوب غربي زنجان احداث شده و تاريخ ساخت اين پل به موجب كتيبه اي كه در زير يكي از طاق هايش است به زمان ناصرالدين شاه به سال 1310 هجري قمري است . كه برخي از مردم عوام به اشتباه آن را پل سردار مي نامند . 2- يك حمام واقع در بازار زنجان كه با معماري زمان قاجار درست شده است و امروز نيز به حمام مبربها و حمام ميرلي نيز مي نامند . 3- يك باب مسجد واقع در خيابان امام پايين تر از سبزه ميدان كه امروز مردم آن را به نام مسجد حاج تقي مي نامند . حاج تقي شريعتي موسس هيت عزاداري در آن مسجد مي باشد . 4- يك باب آب انبار بزرگ در همان محل و در پشت مسجد . كه امروزه به عنوان قسمت زنانه مسجد استفاده مي شود . 7- احداث پل بر روي زنجان رود واقع در ابتداي جاده بيجار كه از معماري جالبي بر خوردار است . كه به تازگي توسط ميراث فرهنگي مرمت و بازسازي شد.
بناي رختشويخانه در استان زنجان
بناي رختشويخانه در خيابان سعدي وسط و در مركز شهر زنجان واقع شده است و هم اكنون به صورت موزه مي‌باشد و مردم مي‌توانند از آن بازديد كنند . اين بنا در سال هاي گذشته به جهت وجود هواي سرد در زمستان ها براي بانوان زنجاني ساخته شده است . اين بنا توسط دو برادر به نام هاي مشهدي اكبر معمار و مشهدي اسماعيل بنا ساخته شده است . اين بنا در محلي كه قبل ها به نام بابا جمال چوقوري شناخته مي شد ، احداث شد .
زمين اين بنا توسط علي اكبر خان توفيقي شهردار وقت زنجان ابتياع شده بود .
بناي تاريخي رختشوي خانه زنجان در مركز بافت تاريخي شهر زنجان در محل معروف به بابا جامال چوقوري ( گودال باباجمال ) قرار گرفته و در سال 1345 ه .ق توسط اولين شهردار زنجان ( علي اكبر توفيقي ) ساخته شده است . دسترسي به بناي رختشوي خانه از خيابان سعدي از طريق كوچه فرهنگ نيز امكان پذير است . از روي سبك و سياق معماري اين بنا مي توان ساخت ان را به اواخر دوره قاجاريه و اوايل دوره پهلوي نسبت داد . هدف از ساخت اين رختشوي خانه تامين امنيت و اسايش زنان در يك مكان سر پوشيده بوده است . آب اين محدوده كه داراي فضا هاي متعددي است از قنات قلعچه حاجي ميربها الدين تامين مي شد فضا هاي اين مجموعه را مي توان به دو بخش مديريت رختشوي خانه شامل حيات و قسمت مسكوني و فضاي اصلي شستشوي رخت كه خود داراي چهار قسمت است تقسيم كرد . حياط محوطه اي است به شكل مربع و مستطيل به ميزان 400 متر مربع ( 32×12متر ) شامل درختكاري و فضاي سبز ، و اعياني آن در جبهه شمالي محوطه به مقدار 60 متر مربع شامل دو اطاق و يك ورودي است كه اين ورودي فضا هاي محوطه ، سرايداري و محل شستشوي رخت را به همديگر متصل مي نمايد .
پلان و نماي اين واحد مسكوني داراي بار فرهنگي بوده و به سبك معماري سنتي شناخته شده زنجان احداث گرديده است . خزينه اين رختشوي خانه 17متر طول 55/11متر عرض و حدود 8 متر ارتفاع دارد فضايي شبيه تراس مشرف به فضاي رختشوي خانه وجود دارد كه به عبارتي مي توان ان را شاه نشين و محل مديريت ناميد . محل ورودي بنا به شبكه ارتباتي كوچه هاي شهر را پيدا مي كرد و خانمي كه گفته مي شود همسر معمار اين بنا بوده است كار كنترل و نظارت بر امور رختشوي خانه را بر عهده داشت و در قبال اين كار مبلغي ماهيانه دريافت مي كرد . از معماري اين فضا چنين استنباط مي شود كه معمار اشنايي كاملي به شيوه سنتي داشته كه توانسته است با كمك قوس ها و نورگير ها فضاي دل انگيزي را در قسمت بالاي انبار سالن اصلي رختشوي خانه و تردد افراد را انجام مي داده است . طراحي و اجراي فضاي داخلي و اصلي بناي رختشوي خانه پرسپكتيو بسيار زيبايي دارد و سالن ان با 11ستون به طور قرينه به دو قسمت تقسيم شده است اين فضا از سالني به عرض 7/13متر طول 62متر و مساحت زير بناي 850 متر مربع برخوردار است . فاصله 11ستوني كه به طور قرينه سالن را به دو قسمت تقسيم كرده اند در جهت قرينه از چهار واحد حوضچه و مجاري اب در حد فاصل حوضچه ها تشكيل يافته و حدود آن را سنگ هاي حجاري شده از جنس تراورتن از يكديگر مجزا مي كند .
از نظر تشابه كاربري چنين بنايي در هيچ قسمتي از ايران به اين شكل ديده نشده ولي از نظر معماري با مساجد عباس قلي خان و دروازه ارگ قابل مقايسه است اين بنا به طور عام المنفعه و شبانه روزي بود و بابت استفاده از آن هيچ پولي از شهر وندان دريافت نمي شده است . بناي رختشوي خانه شهر زنجان هم اكنون مهمترين موزه اين استان است و در ان انواع لباس هاي محلي زيور الات ابزار و وسايل مورد استفاده بانوان در معرض ديد همگان قرار گرفته است .
آبشار شارشار
آبشار شارشار از نقاط ديدني استان زنجان است . اين آبشار تنها آبشار شناخته شده در زنجان است كه در منطقه تهم ، در شمال باختري شهر زنجان قرار دارد كه بسيار زيبا در ميان سنگ هاي صخره اي قرار گرفته است ، فاصله آن حدود 5 كيلومتر با درياچه مصنوعي سد تهم است و دسترسي به آن با يك كوهنوردي يك ساعته امكان پذير است .
زرين غار يكي از زيباترين غار جهان در دل كوههاي زرين رود هم آب داره هم خشكي با آبي جاري به عمق 110 متر خلاصه ميگم تا نبينيد باورتون نميشه در 5 كيلومتري زرين رود 130 كيلومتري زنجان
كاروانسراي سنگي به تركي (داش كاروانسراسي) در جاده كمربندي زنجان-ميانه روبروي ايستگاه قطار زنجان وافع شده است. كاروانسراي سنگي كه از نوع كاروان‌سراهاي برون شهري بوده، در قرن يازدهم هجري قمري، به دستور شاه عباس صفوي خارج از بافت قديم شهر زنجان ساخته شده است. اين بنا به دليل تغيير كاربري هم اكنون به عنوان سفره خانه سنتي مورد استفاده قرار مي گيرد. پلان اين كاروان‌سرا به سبك چهار ايواني است، حجره هاي آن در يك طبقه قرار گرفته‌اند و سقف ها از نوع قوسي هستند. استفاده از سنگ به عنوان مصالح اصلي در ساخت كاروان‌سرا باعث شده است كه اين بنا با عنوان كاروان سراي سنگي و در زبان محاوره اي داش كاروان‌سرا معروف شود. اين بنا از لحاظ اين كه تنها بناي باقي مانده از كاروان سراهاي زنجان است داراي اهميت فراواني است. بناي كاروانسراي سنگي كه روبروي راه آهن شهرستان زنجان و در خيابان خيام اين شهر واقع شده، با شماره 2128 به ثبت رسيده است