- شهرستان بويراحمد( ياسوج):
اين شهرستان با مركزيت ياسوج 6/22% از مساحت كل استان را در بر گرفته است. از شمال به شهرستان دنا واز غرب به شهرستان كهگيلويه واز شرق به اقليد واز جنوب به سپيدان وممسني محدود مي شود.شهرستان بويراحمد در منطقه سردسيري واقع شده است. ياسوج مركز اين شهرستان در ميان جنگلهاي بلوط محصور است. رودخانه بشار از وسط اين شهر مي گذرد وآبشار زيبايي در كنار شهرمي گذرد وآبشار زيبايي در كنار شهر قرار دارد. درختان بلوط، زالزالك ارژن، كيكم وگلابي وحشي وگياهاني چون بيلهر، پونه كوهي، ريواس، تره كوهي، درمه، خاكشير، آويشن پوشش گياهي ومراتع اين شهرستان را شكل مي دهند.
- شهرستان دنا:
اين شهرستان با مركزيت شهر سي سخت 1/11% از مساحت كل استان را در بر گرفته است. سي سخت شهري سردسيري است كه در دامنه ي قله دنا قرار گرفته وداراي آب وهوايي ييلاقي است. از شمال به لردگان از شرق به سميرم از جنوب به شهرستان بويراحمد از غرب به شهرستان كهگيلويه محدود مي شود. چشمه ساران فراوان قلل برفي وباغهاي سيب وانگور جلوه خاصي به اين شهر داده است.
- شهرستان كهگيلويه:
اين شهرستان با مركزيت دهدشت 3/37% از مساحت استان را شامل مي شود. از شمال به باغ ملك وايذه ولردگان، از جنوب به گچساران و از غرب به بهمئي واز شرق به شهرستانهاي بويراحمد ودنا محدود مي شود اين شهرستان داراي دو نوع آب وهواي سردسيري وگرمسيري است. مزارع برنج وآثار وبناهاي شهر تاريخي دهدشت از ويژگي هاي اين شهرستان است. گياهان گل نرگس،گون برموس،هويج وحشي وريواس مراتع اين شهرستان را پوشش مي دهد ودرختان بلوط كنار وتنگس وگلابي وحشي پوشش جنگلي اين شهرستان را شامل مي شود.
- شهرستان گچساران:
اين شهرستان با مركزيت دو گنبدان 7/28% از مساحت استان را در بر دارد. از شمال به كهگيلويه از شرق به نورآباد ممسني واز جنوب به گناوه وديلم در استان بوشهر واز غرب به بهبهان محدود است. راه باستاني شوش به تخت جمشيد وبيشابور از اين شهرستان مي گذشته وهم اكنون در مسير شيراز به اهواز قرار دارد.
آثار وبناهاي تاريخي وزيارتگاهي همچون بي بي حكيمه خاتون به همراه چاه هاي متعدد نفت از ويژگي هاي اين شهرستان است آب وهواي آن گرمسيري است ودر اواخر فصل زمستان تا ارديبهشت ماه گل وگياه فراواني در نواحي محتلف آن مي رويد. پوشش جنگلي اين شهرستان شامل درختان كنار، گز، نجورك وبلوط است وگياهان گون، شقايق ، بهمن، يونجه وحشي وخارشتر، شب بو واستبرق مراتع اين شهرستان را پوشش مي دهند. 

پيشينة تاريخي:
وجه تسميه: اين استان ابتدا قسمتي از انشان بوده ودر دوره ساساني با عنوان به آمد كواز، ارگان وقسمت كوهستاني آن به نام زم زميگان معروف بود. با ورود اسلام اين منطقه ابتدا ارجان، زم گيلويه وكهگيلويه واز دوره تيموري با از بين رفتن اتابكان لر بزرگ، سراسر منطقه به كهگيلويه معروف شد. از سال 1342 خورشيدي كه به فرمانداري كل تبديل شده به دلايل سياسي، كهگيلويه وبويراحمد ناميده شد.
در مورد نامگذاري كهگيلويه در آثار تاريخي مطالب مختلفي آورده شده است . حسن فسايي در فارسنامه ناصري وجه تسميه آن را به دليل وجودميوه اي به نام ‹‹ كيالك›› مي داند كه البته نامعقول به نظر مي رسد. از نوشته هاي ابن خرداد به و استخري در سده هاي سوم وچهارم هجري چنين بر مي آيد كه ‹‹ گيلو›› يكي از سران قوم لر ودر محدوده جغرافيايي بين خوزستان ، فارس، اصفهان امروزي بوده است كه به دليل كوهستاني بودن پس از مدتي اين منطقه به كوه گيلويه معروف شده است. به نظر استخري رموم يا ( قبايل) پارس پنج تا بوده ورم جيلويه يا گيلويه كه به رم زميجان هم معروف بوده از همه بزرگتر بوده است( مسالك ممالك ص 96). اين منطقه از طرفي به استخر واز طرفي به كوره شاپور واز طرفي ارجان واز طرف ديگر به بيضا وحدود سپاهان قديم يا اصفهان محدود مي شده از سويي نيز به حدود خوزستان وناحيه شاپور محدود مي شده وآنچه از روستا وشهر در اين ناحيه بوده در شمار اين قبيله بوده است. ( همانجا ص 102).
طبق نظر استخري درمسالك وممالك، گيلويه مهرگان بن روزبه به همايجان سفلي از توابع كوره استخر رفته بود و به سلمه خدمت مي كرد. چون سلمه بمرد، گيلويه رم زميجان را با زور بگرفت وقدرتمند شد. بطوري كه بر آل ابودلف حمله كرد وبرادر قاسم بن عيسي ( 210 تا 225هـ ) يعني معقل بن عيسي را كشت. ابودلفيان بر گيلويه حمله كردند واو را بكشتند وتا اواخر روز گارشان كه از عمروليث صفاري شكست خوردند، سر گيلويه را بدليل اهميت وقدرت وي، در پيش لشكر خود مي بردند.(همانجا، 126). با وجود شكست گيلويه رياست قبايل زميگان در دست اعقاب گيلويه باقي ماند.
بر اساس اطلاعات كتاب حدود العالم در نيمه دوم سده چهارم هجري قمري اولين بار به كوه ها ومناطق كوهستاني اين منطقه كوه جيلو يا گيلو گفته شده است.( حدود العالم ،ص 32 ) در پايان سده پنجم هجري قمري ابن بلخي در فارسنامه خود از اين منطقه به نام كوه گيلويه ياد كره است. ( فارسنامه ابن بلخي،ص 148 ) از سده ششم هجري قمري به بعد منابعي كه از اين منطقه ياد كرده اند، نام كهگيلويه را بر بيشتر سرزمين امروزي آن اطلاق مي كنند. قدرت يابي طوايف كوه گيلويه از يك سو وخرابي ارجان از سوي ديگر سبب شد كه در دوره مغول وتيموري در بيشتر نوشته ها كوه گيلويه بكار برود. پس از چيده شدن جكومت اتابكان لر بزرگ در 827 هـ ق واز دوره صفويه نام كهگيلويه به سرزمينهاي وسيعي از اصفهان تا خليج فارس اطلاق مي شده. در دوره پاياني سلسله صفويه اين منطقه به نام كهگيلويه وبهبهان معروف است ودر سال 1342 خورشيدي به دليل سياسي به كهگيلويه وبويراحمد تغيير نام يافت.

اسلام‌آباد در حوزه تاريخي بسيار مهم باختر كشور و در مسير شاخه اصلي راه ابريشم و در مصب حوزه بزرگ راه بين‌النهرين ، آسياي صغير و درياي مديترانه و تمدن بزرگ مصر و فلسطين قرار دارد. در دوره هاي باستاني و به‌ويژه در دوره ساساني همدان،‌ كرمانشاه و تيسفون سه شهر بزرگ و شاخص بر سر راه ابريشم بوده‌اند و تيسفون كانون تلاقي تمدن‌هاي ايراني و سامي ، يوناني و رومي بوده است. اين منطقه و پس از آن كرمانشاه در كنار كانون قدرت حكومت‌هاي ايران بوده و علاوه بر اهميت سياسي و استراتژيك، حوزه مبادله‌فرهنگ و آثار تمدني نيز محسوب مي‌شده است. بر سر راه ابريشم تمام نقاط زيستي متأثر از نقش بين‌آلمللي اين شاهراه ارتباطي بوده‌اند. يكي از مختصات مهم راه وجود منزلگاه‌هاي متعدد در فواصل منظم بود. در فاصله همدان تا كرمانشاه شهرهاي اسدآباد ، كنگاور ، صحنه و بيستون همگي در فواصل شش فرسنگ يا يك منزلگاه از يك‌ديگر قرار دارند . بعد از كرمانشاه نيز ماهيدشت (كاروانسراي رباط) ، اسلام‌آباد ، كرند ، سر پل ذهاب و قصر شيرين فاصله‌اي نزديك به يك منزلگاه دارند .اما دو منزلگاه يعني دوازده فرسنگ نيز معني خاصي دارد. چاپارها در يك روز دو منزل را طي مي‌كرده‌اند. اسلام‌آباد دو منزل از كرمانشاه فاصله دارد بنابراين هم چاپارخانه‌ و هم محل توقف و منزلگاه بوده‌ است. شهرستان اسلام آباد غرب از وضع اقتصادي نسبتا خوبي برخوردار بوده و پايه هاي اقتصادي آن بر كشاورزي، باغ‌داري، پرورش دام و طيور استوار شده است. صنايع فلزي كرند اسلام آباد هم اكنون نيز اهميت فراوان دارد. اسلحه شكاري، خودكار قفل و چاقو و تخت‌خواب و وسايل آشپزخانه از صنايع دستي مردم اين منطقه به شمار مي‌آيند. مكان‌هاي تايخي و ديدني شهرستان اسلام آباد غرب را طاق گرا در جاده قديمي ابريشم در شهر اسلام آباد، قلعه زرده در 12 كيلومتري شمال باختر ريجاب، قلعه ژيان رد اسلام آباد، قلعه يزدگردي در 12 كيلومتري شمال باختر ريجاب، كاروان‌سراي صفوي‌در 70 كيلومتري باختر كرمانشاه، مسجد ريجاب در ريجاب و مقبره ابودجاجه در ريجاب تشكيل مي دهند.

مكان هاي ديدني و تاريخي

مكان‌هاي تايخي و ديدني شهرستان اسلام آباد غرب را طاق گرا در جاده قديمي ابريشم در شهر اسلام آباد، قلعه زرده در 12 كيلومتري شمال باختر ريجاب، قلعه ژيان رد اسلام آباد، قلعه يزدگردي در 12 كيلومتري شمال باختر ريجاب، كاروان‌سراي صفوي‌در 70 كيلومتري باختر كرمانشاه، مسجد ريجاب در ريجاب و مقبره ابودجاجه در ريجاب تشكيل مي دهند.

كهگيلويه يكي از شهرستان‌هاي استان‌كهگيلويه و بوير احمد است كه از شمال به شهرستان هاي ايذه و بروجن، از خاور به شهرستان بوير احمد، از جنوب به شهرستان گچساران و از باختر به شهرستان هاي بهبهان و رامهرمز محدود مي‌شود. شغل ساكنين اين منطقه را كشاورزي ودام‌داري تشكيل مي‌دهد و اگرچه كشاورزي در اين شهرستان به لحاظ اهميت پس از دام‌داري قرار دارد اما يكي از منابع مهم اقتصادي منطقه است. قلعه چص گچ، تل گرد، تل چگاه، تل گبر،آتشكده هاي گل سرخدان، آتشكده خيرآباد،قبرشاپور، بقعه خضر، امام زاده سيد محمد، بقعه امام زاده چله خان، آرامگاه اميرلاسپا،قلعه دختر، قلعه مانگشت، امام زاده پنجه خل و پل قلعه دختر (دهدشت) برخي از مكان‌هاي تاريخي اين شهرستان را تشكيل مي‌دهند.

مكان هاي ديدني و تاريخي

قلعه چص گچ، تل گرد، تل چگاه، تل گبر،آتشكده هاي گل سرخدان، آتشكده خيرآباد،قبرشاپور، بقعه خضر، امام زاده سيد محمد، بقعه امام زاده چله‌ خان، آرامگاه اميرلاسپا،قلعه دختر، قلعه مانگشت، امام زاده پنجه خل و پل قلعه دختر (دهدشت) برخي از مكان‌هاي تاريخي اين شهرستان را تشكيل مي‌دهند. 

شهرستان دنا از جمله جديدترين شهرستان‌هاي استان كهگيلويه و بوير احمد است كه در خاور اين استان واقع شده است و از شمال به لردگان، از جنوب به ياسوج، از باختر به شهرستان بوير احمد و ازخاور به شهرستان سميرم محدود مي شود. اين شهرستان داراي آب و هواي سرد كوهستاني بوده و از قابليت توسعه ورزش هاي زمستاني و اكوتوريستي برخوردار است.

شهرستان بوير احمد در شمال خاوري استان كهگيلويه و بوير احمد واقع شده و مركز آن نيز شهر ياسوج است. صنايع دستي در اين منطقه به علت وجود كشاورزي و دام‌داري داراي اهميت زيادي است. قاليچه‌بافي، جاجيم‌بافي و جوال‌بافي از مهم‌ترين صنايع‌دستي اين شهرستان به شمار مي‌رود. مردم اين منطقه به زبان فارسي با گويش لري سخن مي گويند و به علت كوچ قبايل و عشاير ايل بزرگ بوير احمد، جمعيت شهر در نوسان است. تل خسروي، تل مهره اي، تپه دم چنار، تپه ملا كانيه (كوشك ملا كانيه)، تل شهداء، قبرستان پاي چل، بقعه امام زاده حسن،بقعه امام زاده قاسم، بقعه امام زاده پهلوان،امام زاده عبدالله، تخت شاه نشين (پايه پل)، آثار تنگ سروك و پل هاي پاتاوه از جمله ديدني هاي شهرستان بوير احمد محسوب مي‌شوند.

مكان هاي ديدني و تاريخي

تل خسروي، تل مهره اي، تپه دم چنار، تپه ملا كانيه (كوشك ملا كانيه)، تل شهداء، قبرستان پاي چل، بقعه امام زاده حسن،بقعه امام زاده قاسم، بقعه امام زاده پهلوان،امام زاده عبدالله، تخت شاه نشين (پايه پل)، آثار تنگ سروك و پل هاي پاتاوه از جمله ديدني هاي شهرستان بوير احمد محسوب مي‌شوند.  

استان كهگيلويه و بوير احمد از مناطق طبيعي و باارزشي برخوردار بوده و از توانمندي بالايي در زمينه جهانگردي برخوردار است. معروف ترين جاذبه هاي طبيعي اين استان را آبشار هاي متعددي چون آبشار مارگون، آبشاربهرام بيگي، آبشارياسوج و آبشارگنج بنار تشكيل مي دهند. باغ هاي زيبا، تالاب هاي طبيعي، غارها و اشكفت ها، چشمه هاي متعدد، درياچه هاي طبيعي دردل كوهستان هاي بزرگ و معروف و دامنه هاي مناسب اسكي و ورزش هاي مفرح زمستاني؛ تنها بخشي از جاذبه هاي طبيعي اين استان را تشكيل مي دهند. جلوه هاي زندگي عشايري، آداب و رسوم، لباس هاي سنتي، موسيقي و رقص هاي محلي عشاير اين استان در دل طبيعت زيبا و جذاب منطقه؛ بخش ديگري از ديدني هاي استان كهگيلويه و بوير احمد را تشكيل مي دهد. بناهاي تاريخي چون آتشكده خيرآباد، قلعه ها و روستاهاي تاريخي متعدد چون: دژسليمان، روستاي تاريخي ميمند، روستاي تاريخي مارگون، روستاي تاريخي سي سخت، روستاي تاريخي چرام، روستاي تاريخي دهدشت قديم و روستاي تاريخي لنده به همراه بقعه متبركه امام زاده هايي چون: امام زاده عبدالله، امام زاده پنجه خل، امام زاده بي بي حكيمه، امام زاده شاه عباس، امام زاده سيد محمد، بقعه امام زاده حسن، بقعه امام زاده قاسم، بقعه امام زاده پهلوان، بقعه امام زاده چله خان و بقعه خضر تنها بخشي از مكان هاي تاريخي اين استان را تشكيل مي دهند كه در قسمت هاي مختلف استان پراكنده شده اند. استان كهگيلويه و بوير احمد با مردمي مهربان و ميهمان دوست همراه با طبيعت و بناهاي جذاب خود؛ همواره چشم انتظار گردشگران و دوست داران طبيعت بكر و زيباست.