دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 566652
تعداد نوشته ها : 612
تعداد نظرات : 10

Rss
طراح قالب
وحيد اسدي

بنايي است مربع مستطيل از آجر و گنبد ساده آجري . درازاي بنا 16 متر و پهناي آن 14 متر است . درون بنا مربع ‌شكل و داراي چهار طاق نما مي باشد ، كه بر روي ستون هاي مربع شكل تعبيه شده‌ اند . طاق نماها جناقي و با نقاشي هاي محدودي در ازاره تزئين يافته است . محراب كليسا نقاشي هايي به شكل ترنج هاي گوناگوني دارد و رنگ هايي كه در گل هاي گوناگون ترنج به كار رفته ، سبز روشن و نارنجي روشن و در متن سرمه ‌اي است . درب ورودي كليسا چوبي و داراي تزئين‌ هاي هندسي زيبائي است ، در محوطه كليسا گورهائي وجود دارد كه از سنگ هاي معمولي و رسوبي در ساخت آن استفاده شده و بر روي آنها صليب هايي كنده شده است .بر روي درب ورودي كليسا با خط ارمني ، بوسيله تكه‌ هايي بريده شده از ني ، كه به شكل حروف درآورده و با ميخ بر متن درب كوبيده‌ اند ، چنين نگاشته شده است :

« اين دربِ خانه حقيقي خداست  ، كه بر رسم يادبود از طرف اگالوس مليك ميرزا يانس به كليساي مريم مقدس هديه مي ‌شود . 1876 م . »

باوجودي كه به دليل قرار گرفتن اردبيل در مسير جاده ابريشم ، اين شهر از ديرباز محل آمد و شد بازرگانان و گردشگراني از اديان مختلف بوده ، اما ارتباط اين شهر با مسيحيت به ادوار بسيار طولاني برمي گردد . در كتاب هايسماوورك ، كتاب ادعيه مشهور ارامنه ، دو اشاره و روايت در مورد اردبيل ذكر شده است . روايت اول در مورد مرگ اسقف ايراني به نام آبراهام و اشاره دوم در مورد شهادت اسقف ديگر ايراني به نام آنانيا است :

شهادت اسقف آبراهام ايراني

اين اسقف ايراني اهل اردويل ( اردبيل كنوني ) بود و به دست گريگور روشنفكر قديس به مقام اسقفي و اجتهاد رسيده بود . وي با شجاعت عجيبي در اردبيل به تبليغ دين مسيحيت مي ‌پرداخت و عده زيادي را از دين زرتشت به مسيحيت هدايت كرد . تبليغات شجاعانه اسقف آبراهام خشم موبدان را برانگيخت و آنان او را دستگير كرده و به نزد موبد موبدان بردند و او را وادار كردند تا او را بكشد ، اما او از كتاب آسماني سخن گفت و بر شاه ايران سابوسوس ( شاپور ) و موبد موبدان لعنت فرستاد كه در همين حالت سر وي را از بدنش جدا كرده و به شهادت رساندند .

شهادت اسقف آنانياي ايراني

اسقف آنانياي ايراني با ورودش به شهر اردويل شروع به سرزنش زرتشتيان نمود ( آنان آتش را محترم ميشمرند ولي نمي پرستند ) و آنان را به خداشناسي و ايمان آوردن به مسيح دعوت نمود . اهل شهر او را گرفته و آنقدر شلاق زدند كه همه گمان كردند كه او زير ضربه هاي شلاق جان داده است به همين سبب جسد بي جان آنانيا را به گوشه اي انداختند . اما پس از گذشت مدتي آنانيا باز به هوش آمد و باز هم از خداشناسي و ديت مسيحيت سخن گفت و در همان حال به شهادت رسيد .

ارامنه اردبيل

در اواسط قرن نوزدهم ، ارامنه تبريز به اردبيل مهاجرت كردند و در آنجا سكونت گزيدند . اين عده از ارامنه صاحب مال و مكنت نبودند ولي در مقايسه با ارامنه ساير نقاط ايران از رفاه بيشتري برخوردار بودند . تعدادي از آنان صنعتگر بودند و بقيه نمايندگي تجارتخانه‌ هاي مختلفي را به عهده داشتند و در ميان مسلمانان اردبيل از جايگاه خوبي برخودار بودند . در فاصله سال هاي 1880 تا 1900 ميلادي ، خاچاطور شهبازيان ، عمده التجار ارامنه در اردبيل ، روابط تجاري با روسيه را عهده دار بود و با تدبير و متانت با مردم شهر برخورد مي ‌كرد . به همين جهت اهالي مسلمان و غير مسلمان شهر اردبيل از او رضايت داشته و از نيك نفسي او بهره مند مي‌ شدند . ارامنه اردبيل با كمك خاچاطور شهبازيان صاحب كليسا و مدرسه شدند و اگر چه اين آثار كوچك هستند اما تا كنون موجوديت و اهميت خود را حفظ كرده اند .

اگر چه ارامنه اردبيل در مورد تحصيل و شيوه ‌هاي آموزشي نظريات اشتباهي داشتند و به همين دليل بدون اطلاع از شيوه ‌هاي جديد آموزشي مدرسه ‌هاي خود را با شيوه قديمي اداره مي ‌كردند ، با اين وجود ارزش تحصيل را درك كرده اند و با تلاش دسته جمعي در نگهداري مدرسه و كليساي خود كوشا بوده اند . گاه گاهي در صحنه مدرسه نمايشنامه‌ هايي ترتيب مي ‌دادند و براي كشيش ، معلم ، سلماني ، حمامي حقوق جداگانه پرداخت مي ‌كرده اند . از آنجا كه در جمعيت ارامنه اردبيل تعداد دختر از پسر بيشتر است بيشتر شاگردان مدرسه ارامنه را دختران تشكيل مي‌ دادند . تا زماني كه راه آهن روسيه به تبريز امتداد پيدا نكرده بود زندگي ارامنه در اردبيل ادامه داشت اما به محض اينكه سيستم مواصلات و مراودات با خارج تغيير پيدا كرد جامعه ارامنه اردبيل به تدريج تقليل يافت و بيشتر آنان به تبريز مهاجرت كردند زيرا مهم ‌ترين عامل وابستگي ارامنه به اردبيل امتداد راه تجاري تبريز - باكو بود و ادامه بهره برداري از اين راه تجاري عامل مشوقي بود تا ارامنه در اردبيل به زندگي خود ادامه دهند و بتوانند محروميت هاي اجتماعي ، قومي و مذهبي خود را با دوري از همكيشانشان كه در تبريز تعداد شان بيشتر بود تحمل كنند  .

 كليساي اردبيل در سال 1876 ميلادي ( برابر با 1255 خورشيدي ) بنا شده است . اين بنا با خرج خانواده گالوست ميرزايان و اهتمام خاچاطور شهبازيان ساخته شد . تا سال 1944 ميلادي اين كليسا فعال بوده و آخرين مراسم مذهبي و نماز جماعت در سال 1944 ميلادي برابر با 1323 خورشيدي توسط كشيش وارطان ژاماگورسيان در آن انجام مي ‌شده است . از آن تاريخ به بعد به دليل مهاجرت خانواده‌ هاي ارمني به تبريز و تهران انجام مراسم مذهبي در كليسا تعطيل شده است . امروز كه يك قرن از عمر بناي كليساي مريم مقدس اردبيل مي گذرد ، متعلقات كليسا از جمله حمام و مدرسه بطور كامل از بين رفته و تنها بناي كليساي رو به تخريب به حيات غير فعال خود ادامه مي ‌دهد . در حال حاضر حتي يك خانواده ارمني در اردبيل مقيم نيست . از سال 1370 كليساي مذكور از طرف شوراي خليفه گري ارامنه آذربايجان در اختيار مديريت ميراث فرهنگي اردبيل قرار گرفت تا با كمك هاي مالي ارامنه اين بناي تاريخي مرمت شود و با تغيير كاربري از فضاي آن جهت استفاده‌ هاي فرهنگي و هنري استفاده شود .

موقعيت قلعه

قلعه خسرو در 30 كيلومتري شمال غرب اردبيل قرار دارد . اين قلعه‌ كه با شيوه خشكه چين سنگي ( با مصالح سنگي بدون استفاده از ملات ) ساخته شده است ، به دوره مفرغ جديد ( 1700 تا 1450 سال پيش از ميلاد ) تعلق دارد .

كاوش در قلعه

در فصول پيشين كاوش ، سفال ‌هايي از عصر مفرغ جديد و نشانه ‌هايي از استقرار جوامع با ساختار پيچيده سياسي و اجتماعي در اين قلعه به دست آمده بود . بر اساس دلايل باستان‌ شناسي جوامع پيچيده سياسي و اجتماعي اولين بار در دوره مفرغ جديد شكل گرفته است . با توجه به اينكه اين منطقه در دوره‌ هاي مختلف به ‌ويژه در عصر مفرغ مورد تاخت و تاز اقوام مهاجر بود و با در نظر گرفتن اقتصاد كشاورزي و دامداري در عصر مفرغ به نظر مي رسد ، قلعه ‌هاي هفت ‌گانه نقش محافظت از قلعه مركزي خسرو و زمين ‌هاي كشاورزي و مراتع دامداري آن را به عهده داشتند .

گورستان كوچكي نيز شامل 10 تا 20 گور در كنار قلعه ‌هاي هفت‌ گانه وجود دارد كه تعداد كم قبور آن نشان‌ گر اقماري بودن اين قلعه ‌ها است . اين گور ها نشان‌ دهنده مالكيت يا تسلط قلعه مركزي بر نواحي اطراف و سند تملك خانواده‌ يا قبايل ساكن در قلعه مركزي يا قلعه ‌هاي اقماري بر روي اين مراتع هستند . كاوشگران در بررسي ‌هاي خود در اين منطقه آثار بند و كانال ‌هاي آب‌ رساني مربوط به دوره مفرغ جديد را شناسايي كردند . فرضيه سرپرست كاوش در قلعه خسرو اين است كه ساكنان اين منطقه پس از احداث بند روي رودخانه قره‌ سو كه در كنار قلعه خسرو قرار دارد ، توسط اين كانال ‌هاي سنگ‌ چين آب رود را به طرف زمين‌ هاي اطراف هدايت مي‌ كردند .

قلعه در دوره مفرغ

قلعه باستاني خسرو در عصر مفرغ جديد شكل گرفت و استقرار آن تا عصر آهن 1 ( 1500 تا 1200 سال پيش از ميلاد )، عصر آهن 2 ( 1200 تا 800 سال پيش از ميلاد ) و عصر آهن 3 ( 850 تا 550 سال پيش از ميلاد ) تداوم داشت . در اواخر عصر آهن 3 اين قلعه كاملا متروك شد و استقرار در آن به قلعه ديگري كه متعلق به دوره هخامنشي است ، منتقل شد . اين قلعه هخامنشي در حدود 700 متري قلعه خسرو قرار دارد كه در حال حاضر باستان‌ شناسان مشغول بررسي روي آن هستند .

عمر قلعه خسرو، 2200 سال پيش از ميلاد

با كشف ديواره هاي قلعه باستاني خسرو ، نشانه هايي از استقرار جوامع پيچيده در شمال غرب ايران به اثبات رسيد . در فصل هاي قبلي كاوش ، سفال هايي از عصر مفرغ ( برنز ) در حاشيه در اين قلعه به دست آمده بود كه با لايه نگاري و ساليابي ، قدمت اين منطقه به 2200 سال پيش از ميلاد رسيد .

قلعه خسرو بزرگترين قلعه ‌هايي است كه متشكل از يك ارگ و يك شارستان است . اين قلعه بر فراز ارتفاعات طبيعي منطقه بنا شده است . در بخش غربي اين قلعه گورستاني به سبك گور هاي چهار چينه خرسنگي و مشابه با آنچه كه در ناحيه قفقاز به دست آمده ، كشف شده است . از مهم ‌ترين ويژگي ‌هاي اين قلعه كشف بقايايي از دوران مفرغ جديد در اين محوطه است.

در محوطه قلعه خسرو 4 ترانشه تعبيه شد كه منجر به كشف ديواره دفاعي قلعه شد . اين ديواره با توجه به مطالعات تطبيقي متعلق به عصر برنز تشخيص داده شده است كه فرضيات تيم باستان شناسي در فصول قبلي كاوش را قطعيت مي بخشد .

مطابق مطالعات پيشين در منطقه شمال غرب ايران قديمي ترين تمدن در اين محدوده تمدن مانايي بوده كه يافته هاي جديد قدمت اين منطقه را 1000 سال بيشتر كرده است .

تمدن مانايي در حوزه آذربايجان غربي به عنوان اولين تمدن از جوامع پيچيده بشري است كه به مرور زمان به قفقاز و آناتول منتقل شده است .

 لوندويل كجاست؟ نامي گمنام كه شايد براي خيلي از ما به دليل آهنگ گفتاريش جذابيت داشته باشد يا اين‌كه اگر به گردشگري و سفر علاقه داشته باشيم كمي راجع به آن خوانده باشيم و در پس ذهن‌مان ثبتش كرده باشيم.

وقتي از رشت به سمت آستارا حركت مي‌كنيد حدود 15 كيلومتر قبل از آستارا، تابلويي كوچك توجه‌تان را جلب مي‌كند: به شهر ساحلي لوندويل خوش آمديد. شايد بارها و بارها از كنار اين شهر گذر كرده باشيم ولي به آن دقت نكرده باشيم و سرعت ماشين ما را همراه با روياهاي‌مان برده باشد. لوندويل را اگر در چند عبارت بخواهيم خلاصه كنيم، مي‌توانيم بگوييم، شهر گل‌هاي بنفش، شهر آبشار و جنگل، شهر دريا و ساحل و شهر كوه و گردشگري.

چرا لوندويل؟

اين‌كه چرا لوندويل را به اين نام مي‌خوانند، دلايل متفاوتي براي آن نقل شده است. برخي معتقدند لوندويل به زبان تالشي يعني محل رويش گل‌ها. از سوي ديگر برخي ديگر وجه تسميه اين نامگذاري را ريشه انگليسي اسطوخودوس (Lavandula) و همچنين ريشه آلماني آن لوند ويج (Lavende – Willag) مي‌دانند. اين گروه بر اين باورند كه به سبب رويش فراوان اسطوخودوس در اين منطقه و تبادلات فرهنگي كه در دوره‌هاي زماني مختلف رخ داده است، بويژه به سبب حضور نيروهاي نظامي آلماني در جنگ جهاني دوم، در نهايت با كمي تغيير اين منطقه نام لوندويل به خود گرفته است، اما در هر صورت چه وجه تسميه تالشي اين نامگذاري را در نظر بگيريم و چه ريشه انگليسي و آلماني آن‌را مد نظر قرار دهيم، اين نامگذاري اشاره به موقعيت خوش آب و هواي منطقه لوندويل دارد كه بستر رويش گل‌هاي فراوان بويژه‌ اسطوخودوس است و به سبب رنگ بنفش گل‌هاي اسطوخودوس بسياري اين شهر را به نام شهر گل‌هاي بنفش مي‌شناسند و البته فراموش نكنيد كه اگر به دنبال اسطوخودوس هستيد، به بركت توسعه شهرنشيني و تعرض انسان‌ها به طبيعت ديگر در حاشيه لوندويل اين گل يافت نمي‌شود، اما در ارتفاعات و مناطق بكر آن هنوز چه بسيار گل‌هاي بنفش اسطوخودوس مي‌رويد و در فصل بهار قابل برداشت است.

جاذبه‌هاي گردشگري لوندويل

لوندويل براي بيشتر ما شهري گمنام است، حتي اگر از حاشيه آن عبور كرده باشيم، كمتر به اين نكته توجه داشته‌ايم كه در پس اين شهر كوچك 8 هزار نفره، جنگل‌هاي بكر و آبشارهاي رفيع نهفته است و البته علي‌رغم همه پتانسيل‌هاي گردشگري، لوندويل شهري فقير محسوب مي‌شود، اما در هر صورت پس از ارتقاي اين منطقه از دهستان به شهر در تقسيمات كشوري از حدود 7سال پيش توجهات بيشتري به گردشگري اين شهر شده است كه انتظار مي‌رود اين امر در نهايت منجر به توسعه گردشگري و بهبود وضعيت معيشت مردم منطقه شود.

آب گرم كوته كومه

كوته كومه نام روستايي است در 9 كيلومتري لوندويل كه از طريق يك جاده آسفالته با لوندويل مرتبط است و در دل خود آب گرم كوته كومه را دارد كه همه ساله تعداد زيادي مسافر بومي و غيربومي به آن مراجعه و جهت مداواي بيماري‌هاي مختلف مانند بيماري‌هاي مفاصل و رماتيسم و همچنين بيماري‌هاي پوستي از آن استفاده مي‌كنند.

به منظور رفاه حال مسافران امكانات اقامتي محدودي به شكل خانه‌هاي روستايي يا ساير امكانات براي گردشگران در نظر گرفته شده است و مسافراني كه قصد اقامت داشته باشند مي‌توانند با استفاده از اين امكان تجربه شب‌خوابي در فضاي جنگلي و استفاده از هواي كوهستان و طبيعت را براي خود ثبت كنند و با توجه به اين‌كه اين اقامتگاه‌ها حالت روستايي دارد، قيمت آنها نيز خيلي گران نيست و متناسب با فصل سال با هزينه‌ شبي 30 ـ 10 هزار تومان مي‌توان مكاني تهيه كرد و رستوران‌هاي بومي نيز در همه فصول آماده سرويس‌دهي به مسافران هستند.

روستاي كوته كومه و آب‌گرم آن باتوجه به نزديكي آن به لوندويل و همچنين امكانات آن مانند راه آسفالته و اماكن اقامتي آن يكي از چشم‌اندازهاي مهم گردشگري اين منطقه و محلي مناسب براي پذيرايي خانواده‌ها محسوب مي‌شود.

آبشار لاتون

هرچند به دليل شرايط جغرافيايي لوندويل در مناطق كوهستاني آن آبشارهاي مختلفي مشاهده مي‌شوند، مانند آبشار ميه كومي؛ اما آبشار لاتون، مهم‌ترين آبشار منطقه است كه 104 متر ارتفاع دارد. مسير آبشار لاتون از همان روستاي كوته كومه است.

براي رفتن به اين آبشار حتما بايد از راهنمايان محلي بهره گرفته شود. مسير آبشار تا روستاي آسيوشوان آسفالته است، البته به دليل كوهستاني بودن مسير و دست‌اندازهاي زياد جاده براي اين مسير حتما از خودروهاي راهنمايان بومي منطقه كه عمدتا جيپ و ماشين‌هاي كوهستان هستند، استفاده كنيد. اين امر علاوه بر تضمين سفر شما، مي‌تواند موجب رونق گردشگري منطقه نيز بشود. البته نبايد اين نكته را از ذهن دور داشت كه روستاي آسيوشوان خود از جذابيت‌هاي منطقه محسوب مي‌شود. آسيو شوان در زبان محلي به معني آسياب آبي است و آسياب آبي قديمي آن كه هم‌اكنون متروكه شده است، بيانگر قدمت اين روستاست و هم‌اكنون اين آسياب و اين روستا به دليل دسترسي خودرو به آن به يكي از مناطق گردشگري منطقه تبديل شده است.

پس از روستاي آسيوشوان صعود به آبشار به صورت پياده‌روي صورت مي‌گيرد. مسير صعود مسير پايكوب است و طبيعت‌گران و افرادي كه آمادگي جسماني نسبي دارند مي‌توانند آن را سپري كنند، البته استفاده از راهنمايان محلي الزامي است و كل فاصله آبشار تا روستاي كوته كومه حدود 6كيلومتر است كه بخشي از آن تا روستاي آسيوشوان با استفاده از خودرو انجام مي‌شود و فقط در فصل‌هاي پرآب دربرخي قسمت‌ها عبور از ميان رودخانه الزامي مي‌شود كه خود از جذابيت‌هاي صعود است، البته استفاده از راهنمايان محلي براي صعود به آبشار الزامي است.

قابل ذكر است كه نبود همين امكانات دسترسي ساده به آبشار، ازجمله نبود راه شوسه باعث شده است اين منطقه كمتر مورد تعرض قرار بگيرد و به همين دليل حالت بكر بودن آن حفظ شده است. جنگل‌هاي متراكم و انبوه درختان جنگلي آلو، گلابي، گردو، فندق و سيب وحشي در طول مسير نيز مويد همين امر است. در هر صورت جذابيت‌هاي منحصر به فرد اين آبشار باعث شده است علي‌رغم همه اين مشكلات ازجمله عدم دسترسي آسان به آبشار مسافران زيادي سالانه به بازديد اين عروس آرميده در دامان كوه‌هاي اسپيناس بشتابند.

لوندويل، شهري براي همه

لوندويل به دليل موقعيت جغرافيايي منحصر به فردش مي‌تواند طيف مختلفي از نيازهاي گردشگران را پاسخ دهد. از طبيعت‌گردان حرفه‌اي تا مشتاقان حيات وحش و خانواده‌هايي كه به دنبال فضايي براي دوستي با طبيعت بكر هستند و مناطق ييلاقي آن پاسخي است براي همه اين گروه‌ها.

اگر فصل تابستان و گرما قصد سفر به لوندويل را داريد، مطمئن باشيد كه ساحل حويق و ساحل صدف آنقدر جذابيت دارد كه بتواند يك روز زيبا و جذاب دريايي را براي‌ شما و خانواده يا دوستان‌تان رقم بزند و اگر باز هم به دنبال ساحلي متفاوت‌تر مي‌گرديد، ساحل گيسوم منطقه تالش كه به جهت پيوستگي جنگل به دريا موقعيتي منحصر به فرد در ميان سواحل خزر دارد نيز در نزديكي لوندويل و با فاصله‌اي كمتر از يك ساعت قابل دسترسي است؛ همچنين مناطق ييلاقي اين شهر با دسترسي‌هاي جاده‌اي مناسب از مناطقي است كه مي‌تواند سفري متفاوت را در دل طبيعت بكر گيلان و منطقه تالش براي خانواده‌ها رقم بزند.

و در كنار اين جاذبه‌هاي طبيعي اماكني مانند امامزاده ابراهيم و قاسم، آرامگاه بابا حسن از عرفاي منطقه، آرامگاه محمد دوست در قره‌سو و آرامگاه باباعلي در روستاي باباعلي نيز مي‌تواند توجه خانواده‌ها را به خود جلب كند.

حيات وحش منحصر به فرد

لوندويل از جوانب مختلف جذابيت دارد و مي‌تواند توجه گروه‌هاي مختلف گردشگر و طبيعت‌گرد را به خود جلب كند كه يكي از اين جذابيت‌ها، حيات وحش منطقه است. پارك حيات‌وحش لوندويل هم‌اكنون جزو نادر زيستگاه‌هاي گوزن زرد و مارال محسوب مي‌شود و در اين سال‌ها بويژه با فراهم آمدن شرايط بهتر براي زيست مارال زاد و ولد اين گونه حيواني فراهم آمده است و همين امر كمي موجبات آرامش خاطر فعالان زيست‌محيطي را فراهم آورده و كمابيش كابوس انقراض اين گونه حيواني را با ترديد روبه‌رو كرده است. همچنين در پناهگاه حيات وحش لوندويل آستارا، تالابي وجود دارد كه با توجه به مجاورت آن به درياي خزر پرندگان زيادي در آن زندگي مي‌كنند و انارستان‌هاي اين منطقه از معدود انارستان‌هاي باقيمانده در كرانه درياي خزر هستند.

زادبوم لوندويل

نوشتن از سفر و طبيعت، آنقدر ملموس است كه به راستي قلم را نيز به سفر مي‌برد. چنانچه قصد سفر به لوندويل را داريد يا حتي فرقي نمي‌كند علاقه‌مند به آشنايي با ساير اقوام هستيد، خوب است بدانيد به دليل موقعيت خاص لوندويل كه بين تالش و آستارا واقع شده است، اين شهر مينياتوري زيبا از فرهنگ‌هاي مختلف است، فرهنگ گيلكي، فرهنگ تالشي و فرهنگ تركي. به همين دليل در اين منطقه علاوه بر گويش گيلكي كه البته كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد، از زبان‌هاي تركي و تالشي نيز استفاده مي‌شود و اين منطقه ازجمله مناطقي است كه از فرهنگ تالش و زبان آن محافظت مي‌كند. شايد كمتر كسي فكر كند كه گيلان نيز از جمله استان‌هايي است كه اقليت اهل تسنن در آن زندگي مي‌كنند، اما همين تنوع فرهنگي منطقه باعث شده است كه در كنار اكثريت شيعه، اقليت شافعي نيز زندگي كنند، از همين رو از 8 مسجدي كه در لوندويل وجود دارد، 2 مسجد آن ويژه اقليت است.

لوندويل، شهري است با جذابيت‌هاي زياد و امكانات كم براي سفر و گردشگري. برون رفت از اين شرايط از يك‌سو توجه مسوولان را مي‌طلبد كه امكانات لازم را در بخش‌هاي مختلف آن تمهيد كنند و از يك‌سو ارتقاي فرهنگ گردشگري مردم را. به عنوان نمونه تعريض جاده صعود به آبشار لاتون مي‌تواند گردشگر بيشتري را به اين منطقه جلب كند، بويژه اين‌كه شرايط حضور خانواده‌ها را فراهم مي‌كند، اما به اين شرط كه طبيعت زيبا و بكر گيلان را پاس بداريم و مجبور نشويم در آينده‌اي نه چندان دور بنويسيم كه آبشار لاتون كه روزگاري نه چندان دور در دامن بكر اسپيناس آرميده بود، هم‌اكنون در ميان انبوهي از زباله و پلاستيك ناي نفس كشيدن ندارد و اگر مي‌خواهد اينچنين شود همان بهتر كه اين آبشار و ده‌ها آبشار ديگر نه‌تنها جاده‌هاي‌شان تعريض نشود، بلكه محدوديت‌هاي بيشتري براي ورود به حريم‌شان در نظر گرفته شود.

چه خوب است كه در كنار آن‌كه به سفر اهميت مي‌دهيم به آداب سفر نيز توجه كنيم و مهم‌تر از همه آن‌كه ناموس طبيعت را پاس بداريم و اين حرمت را به كودكان خود نيز بياموزيم.

دين اردبيليان قبل از اسلام

ساكنان باستاني اردبيل كه از طايفه ماد و بازماندگان بوميان اوليه بوده اند و به قول مورخان، مذهب هورمزدپرستي داشته اند هنگامي كه زردشت قيام كرد و دردشت مغان و اردبيل و دامنه هاي سبلان به تبليغ احكام دين پرداخته جمعي از مردم بدان آئين گرويده اند. از نوشته مورخان چنين بر مي آيد كه ما از آئين هورمزدپرستي اطلاعي نداريم ولي زردشت آن دين را از اباطيل و اوهام زدود و آئين زردشت همان دين اصلاح شده مردم باستان شد درآن صورت بايد قبول كرد كه دين مذكور مثل آئين زردشت مبتني بر ثنويت بوده و درمقابل هورمزد كه آفريننده نور و نيكي ها بوده است به وجود خبيثي نيز اعتقاد داشته اند كه خالق بديها و تاريكيها بوده است و زردشت پس از آنكه آن دين را از خرافات پاك ساخته اين دو منشاء قدرت را به نامهاي "اهورامزدا " و " انگره مينيو" يا اهريمن معرفي كرده است.

دين اردبيليان بعدازظهور اسلام

پس از آنكه اردبيل به دست سپاه عرب گشاده شد دين اسلام جانشين آئين گذشته گشت به طوريكه اولين مسجد جامع اسلام اين شهر در سال 35 يا 36 هجري به وسيله اشعب بن القيس الكندي ساخته شد و اعتقاد به وجود يگانه، جانشين ثنويت كيش زردشتي گرديد مردم در اندك زماني به احكام قرآن و اصول ديانت جديد آشنائي يافتند و اهل عطا، كه وعاظ و مبلغين موظف اسلامي بودند، آنان را به وظايف و تكاليف شرعي آگاه ساختند.

اردبيل و مذهب تشيع

در اردبيل نيز با آنكه مذهب شايع آئين شافعي بود باز كساني به خاندان حضرت علي ارادت مي ورزيدند و هر وقت مقتضيات زمان براي ترويج آن كيش مساعد مي گشت به تبليغ تشيع مي پرداختند. در اردبيل، با نفوذ و قدرتي كه فرزندان شيخ صفي الدين به دست آوردند، شيعيگري رواج يافت و شيخ جنيد و شيخ حيدر صفوي، جد و پدرشاه اسماعيل اول، در زمان خود به حمايت از آن مذهب برخاستند وخود شاه اسماعيل نيز، پس از آنكه بر اريكه قدرت تكيه زد، آن را مذهب رسمي ايرانيان گردانيد از آن تاريخ مردم اين شهر مذهب تشيع اختياركردند و كنون نيز بدان مذهبند. به هر حال شيعيان اردبيل امام دوازدهم راحي و غائب مي دانند و معتقدند پس از آنكه به امر خدا ظهور كرد دنيا را پر از عدل و داد خواهد كرد.

بقعه شيخ جبرائيل كلخوران
بقعه شيخ جبرائيل كلخوران پدر شيخ صفي الدين اسحق اردبيلي، جد سلاطين صفوي مي باشد كه در روستاي كلخوران در 3 كيلومتري اردبيل قرار دارد كه مقبره شيخ امين الدين جبرائيل به صورت يك هشت ضلعي در وسط باغ قرار گرفته است. قسمتي از بنا در پاكار از سنگ هاي منتظم اجرا شده كه بر روي آنها ديوارهاي جانبي بقعه از آجر ساخته شده است. در نماي بيروني بقعه از تزئينات كاشي بصورت تلفيقي استفاده شده است.
گنبد تخريب شده آن در چند دهه اخير بازسازي شده است. داخل بقعه با نقاشي برجسته روي گچ و كتيبه هايي با خط عليرضا عباسي مزين گشته است. ساماندهي محوطه اطراف بقعه در كنار مرمت آن از مهمترين برنامه هاي طرح ساماندهي بقعه مي باشد.

بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي
محل كنوني بقعه شيخ صفي الدين حدود 700 سال پيش باغ بزرگي بنام اسفريس بوده است كه شيخ صفي الدين اردبيلي در بخشي از آن باغ بزرگ به ارشاد و تدريس مريدان خود مي پرداخت.
شيخ صفي الدين اردبيلي در سال 735 هجري قمري در سن 75 سالگي درگذشت وي از بزرگان عرفان و تصوف در ايران به شمار مي رفت و از نفوذ مذهبي بالايي برخوردار بود.
از شيخ صفي آثار مكتوبي چون ديوان اشعار و تفسير قرآن كريم برجاي مانده است.
طبق وصيت وي او را در محل تدريسش و در مدرس خود با ساختن يك برج مقبره اي بنام الله الله دفن كرده اند. وجه تسميه آن وجود نام مبارك الله در متن ساقه برج آن با خط بنايي معقلي است.
فرزندان شيخ يك به يك به عنوان مرشد خانقاه، جانشين پدر مي شدند و اين سير تحول ارشاد در خانقاه اردبيل توأم با افزايش قدرت مردمي اين خانقاه در دوره اي از تاريخ ايران جريان داشت كه حكومت مركزي مستقلي به مفهوم جامع كلمه در كشور وجود خارجي نداشت و بالاخره اين حركت سريع مذهبي در خانقاه اردبيل پس از 72 سال منتج به وصول مقام ارشاد به اسماعيل صفوي پسر حيدر شد.
در دوره حكومت شاه اسماعيل تمام انرژي او مصروف ساماندهي اوضاع كشور بود و فرصت و توجه كافي به امر ساماندهي مقابر اجدادش براي او فراهم نشد و فقط اقدام به ساخت بخشي بنام دارالحديث در بقعه كرد كه بعدها اين قسمت ويران شده و امروزه آثاري از آن باقي نيست.
پس از شاه اسماعيل شاه طهماسب اول كه جانشين وي بود با ساختن بخشي بنام قنديل خانه مجموعه قبور موجود در بقعه را با سالني بهم متصل كرد و نظم بخشيد.
در دوره صفوي باعنايت ويژه شاهان، اين مجموعه در نهايت دقت تكميل و تزئين شد تا جائيكه آدام اولياريوس بقعه را با مساحتي نزديك به 21 هزار مترمربع به بهشت موعود خداوندي تشبيه مي كند. بقعه وسيع و ديدني شيخ صفي با سقوط سلسله صفويه چنان مورد بي مهري و عناد واقع مي شود كه هم اينك كل مساحت عرصه و اعياني اين مجموعه كمتر از 7 هزار متر مربع است و از اشياء و لوازم نفيس آن جز نامي غرور آور و يادي تلخ براي نسل امروز باقي نمانده است.
اين مجموعه هم اينك كانديد ثبت در فهرست ميراث جهاني است و قبر شخصيت هاي معتبري از تاريخ اين سرزمين را محفوظ داشته و بخش بزرگي از تاريخ اين مملكت و شايد جهان اسلام بدون اين مجموعه قابل تحقيق و تعريف نيست.

بقعه شيخ حيدر مشگين شهر
در محوطه اي موسوم به امامزاده در مشگين شهر برج بلندي واقع است كه تقريباً از تمام نقاط شهر و همچنين ورودي هاي اصلي شهر بخش هايي از آن ديده مي شود كه بنام مقبره شيخ حيدر تحت شماره 184 در فهرست آثار ملي ثبت گرديده است. تاريخ ساخت اين بنا به دوره ايلخاني باز مي گردد. برج مقبره شيخ حيدر ميل بلندي به ارتفاع 18 متر و به قطر تقريبي 5/10 متر به صورت استوانه اي كه در چهارچوب آن چهار درگاه با تزئينات معقلي تعبيه شده است. ليكن ورودي طبقه فوقاني در جبهه غربي قرار دارد.

بطور مسلم اولين امامزاده هاي مكرم در اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم هجي قمري به منطقه اردبيل و آذربايجان تشريف آورده اند و به تبليغ و ترويج مذهب حقه اهل بيت همت گمارده اند.

امامزاده سيد صدر الدين (ع)
يكي از امامزاده هاي معتبر بوده كه در نيمه اول قرن سوم هجري به اردبيل تشريف آورده اند و بنا به نظر صاحب «بحر الانساب» كه يكي از كتب مهم علم انساب (تبار شناسي) مي باشد از اولاد بلافصل حضرت امام موسي كاظم (ع) مي باشند در دوران هاي گذشته داراي بارگاه و جلال و شكوه بوده است اكنون با قرار گرفتن مرقد شريف اين بزرگوار در موقعيت خاص شهر اردبيل اميد است با طرح جامع احداث بقعه براين مزار مبارك تحولي در اين ناحيه صورت گيرد.

امامزاده صالح(ع):
اين بزرگوار همانند جناب صدر الدين در نيمه اول قرن سوم هجري به اردبيل تشريف آورده اند و بنا به نظر صاحب «بحر الانساب» يكي از سه اولاد بلافصل امام موسي كاظم (ع) مي باشد كه به اين منطقه آمده اند مزار شريفش از دوران هاي گذشته مورد توجه خاص و عام بوده و خاندان جليل القدر صفويه نسبت به حضرتش ارادت ويژه داشتند، با توجه به اينكه بقعه مباركش در وسط شهر (ميدان عالي قاپو) واقع شده رفع اختلاف هئيت امناء و ميراث فرهنگي و اداره اوقاف درباره احداث و تكميل و مرمت بارگاه مباركش ضرورتي غيرقابل انكار است و از طرفي اين همه تطويل و تأخير، ضرر و زيان ديني و فرهنگي براي مردم محب اهل بيت (ع) و شايد توهيني به ساحت اين بزرگوار باشد.

امامزاده حمزه(ع):
اين امامزاده عظيم الشأن يكي از مهمترين امامزاده هائي است كه در منطقه اردبيل وجود دارد و به احتمال قوي و بنابر آنچه كه صاحب «بحر الانساب» فرموده ايشان همان حمزه بن موسي بن جعفر (ع) مي باشد كه جد شاخه هاي متفرعي از سادات موسوي خصوصاً در منطقه آذربايجان و قفقاز و بطور كلي شمال ايران قديم بوده و نيز خاندان جليل القدر سيادت و سياست صفويه از اولاد ايشان بوده و شايد به همين دليل درقرن سوم و پنجم هجري قمري اولاد و احفاد ايشان كه همان خاندان جليل القدر ابوالفتح شيخ سيد صفي الدين اسحاق اردبيلي (650-735) مي باشند به اردبيل تشريف آوردند و منشا خدمات بي نظير براي مكتب اهل بيت (ع) شدند در حال حاضر بقعه بسيار كوچك و نامناسبي در جوار بقعه شيخ سيد امين الدين جبرائيل رضوان الله تعالي عليه بر مزار ايشان وجود دارد كه به هيچ وجه در شأن ايشان نبوده و لازم است بارگاهي مناسب بر مزار ايشان احداث گردد.

امامزاده سيد محمد اعرابي :
جناب سيد محمد اعرابي بن ابو محمد قاسم بن سيد حمزه بن امام موسي بن جعفر (ع) يكي از معتبرترين امام زاده ها از نظر اسناد و مدارك مي باشد اين بزرگوار در اواخر قرن سوم هجري قمري به اردبيل تشريف آورده اند و به احتمالي علت حضور ايشان در خطه اردبيل جد بزرگوارش جناب سيد حمزه مي باشد بنا به امر و تأكيد حضرت آيت الله العظمي آقا سيد موسي شبيري زنجاني (مدظله) و اهتمام عالم زاهد حضرت حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ عبدالرحيم جعفري (دامت بركاته) و با سرمايه مرحوم حاج غضنفر پاكنهاد رحمه الله عليه در گذشته نه چندان دور براي ممانعت از هدم و محو مرقد مطهر ايشان قبه اي كوچك بر مزار ايشان بنا گرديده كه اميد است بارگاهي در شأن حضرتش احداث گردد و مورد استفاضه عموم مردم واقع شود مرقد شريف ايشان در مجموعه شيخ سيد امين جبرائيل كلخوران واقع است.

امامزاده دختر (حليمه خاتون):
در كنار مسجد مير صالح مجتهد رضوان تعالي عليه مرقد شريفي  وجود دارد كه به امامزاده دختر معروف و مشهور است در مورد اين قبر شريف چند امر مسلم است اول آنكه اين قبر شريف متعلق به امامزاده هاي بزرگوار مي باشد و دوم آنكه قدمت تاريخي آن به قرن سوم هجري و معاصر با امامزاده هاي يزرگوار سيد صدر الدين و سيد صالح و سيد حمزه (ع) مي باشد كه در دوران صفويه و قبل و بعد از آن مورد توجه عام و خاص بوده و به احتمالي قبر شريف سيده اي بزرگوار مي باشد كه از دختران حضرت امام موسي بن جعفر(ع) و مشهور به حليمه خاتون است تشيخص دقيق هويت ايشان نيازمند تحقيقي ميداني در علم تبار شناسي مي باشد و در حال حاضر ترميم و تكميل قبر شريف ضروري است.

امامزاده سيد محمود (ع):
اين بزرگوار امامزاده اي عظيم الشأن و از اولاد امام موسي بن جعفر (ع) مي باشد قبر شريفش در پشت مسجد سنگي روستاي كلخوران واقع است و به احتمال قوي قبل از خاندان صفوي در اردبيل حضور داشته در حال حاضر اطاقكي بر مزار شريف ايشان موجود است.

امامزاده سيد عوض شاه الخواص (ع):
اين بزرگوار فرزند سيد حبيب الدين فيروز شاه زرين كلاه بود و جد ششم مرحوم شيخ صفي الدين اردبيلي است نسبش با چهارده واسطه به امام موسي بن جعفر (ع) مي رسد قبر شريفش در مجموعه شيخ سيد امين الدين جبرائيل رحمه الله عليه واقع است و قبه اي برمزارش ساخته شده كه هرگز در خور شأن آن جناب نمي باشد

امامزاده سيد صلاح الدين رشيد (ع):
امامزاده سيد صلاح الدين رشيد بن سيد محمد حافظ بن سيد عوض شاه الخواصبن سيد حبيب الدين فيروز شاه بوده و در اواخر قرن پنجم هجري در اردبيل مي زيسته، جد چهارم شيخ صفي الدين اردبيلي مي باشد مزار شريفش بر روي تپه اي در كنار روستاي قطب آباد واقع است.
كه متأسفانه در پنجاه سال اخير در اثر بي توجهي بطور كلي آثار مرقد مطهرش ار بين رفته، بسيار ضروري است با تشكيل يك گروه كارشناسي و استفاده از شواهد و افراد محلي مزار شريف ايشان را مشخص و تعيين نمود.

امامزاده سيد قطب الدين (ع):
جناب سيد قطب الدين بن سيد صلاح الدين بن سيد محمد حافظبن سيد عوض شاه الخواص بن سيد حبيب الدين فيروز شاه در قرن ششم هجري قمري در اردبيل مي زيسته و جد سوم مرحوم شيخ سيد صفي الدين اردبيلي مي باشد نسبش با هفده واسطه به امام موسي بن جعفر(ع) منتهي مي شود قبر شريف اين بزرگوار در روستاي قطب آباد (قرب آْباد) واقع است. كه متأسفانه با تخريب اين روستا مزار مبارك ايشان نيز از ميان رفته و اثري از آن برجاي نمانده، شايد بتوان با تشكيل گروه كارشناسي و با استفاده از شواهد و قرائن محلي، محل مرقد مطهرش را مشخص نمود.

بناي امام زاده سيدسليمان در كنار بناي مسجدي است كه از بيرون داراي نقشه مدور است. اين آرامگاه در روستاي فخرآباد مشگين شهر واقع شده است. براي جلوگيري از رانش آن تا ارتفاع سه متري به وسيله ديوار هاي پشتيبان در برگرفته شده كه در نتيجه آن نقشه بنا در قسمت پايين به صورت مربع برگرفته شده است. داخل مقبره به شكل هشت ضلعي نزديك به دايره است و صندوق قبر در وسط آن قرار دارد. اين بنا بر روي ازاره سنگي سياه رنگي بنا شده و تمام آن با آجرهايي به صورت رگ چين بنا شده است. قطر خارجي بنا 5 متر و قطر داخلي آن 90/3 متر مي باشد. از ناحيه خاوري نورگيري در ديواره بنا تعبيه شده است. برنماي بيروني با آجرهاي سياه رنگ اسم جلاله«الله» و در بالا تاريخ 1244 ه.ق نگاشته شده است. گنبد اين بنا كه به صورت شبدري تند است با كاشي كاري فيروزه رنگ پوشيده شده كه بر بالاي آن نقش شيري به حالت خوابيده تصوير شده است. در نماي داخلي در هر ضلع تاقچه اي با طاقي جناغي تعبيه شده و در حاشيه زير گنبد كتيبه اي بر روي گچ به تاريخ 1282ه.ق نوشته شده كه حاكي از گچ كاري بقعه است. نماي داخلي تماما از گچ پوشيده و بر روي آن نقوش اسليمي نقاشي شده است.

دره جنگلي اردي موسي

دره جنگلي زيبا و ديدني در كنار روستاي اردي موسي قرار گرفته است. دره جنگلي با چشم اندازي بسيار زيبا، نهرها و چشمه سارها، چمنزارهاي انبوه، باغات ميوه، قابليت ويژه اي جهت گردشگري و استراحت و تفريح دارد، اين محيط يكي از كانونهاي مورد علاقه و استفاده سرعين و گردشگران ساير نقاط و دوستداران طبيعت مي باشد. اين دره جنگلي زيبا با بهاري سرسبز و باطراوت، تابستاني خنك با سايه هاي درختان بلند و پائيز الوان و زمستاني پوشيده از برف تابلوي بديعي از چهره فصول مختلف را به نمايش مي گذارد.

دره رود

بخشي از حوزه آبريز ارس شامل حوزه دره رود/ قره‌سو و بالهارود است جز بخش كوچكي از پيرامون گرمي و بيله سوار، كه آبخيز حوزه بالها رود مي‌باشد، ديگر نقاط اين بخش آبخيز رود قره سو/ دره رود كه از پيوند رودهاي پرآب ديگر تشكيل مي‌شود،  به شمار مي‌آيد. اين رود با 280 كيلومتر درازا حدود 554 ميليون متر مكعب ميانگين آبدهي سالانه، درازترين و پرآب ترين رودهاي داخلي استان اردبيل به شمار مي‌رود. رود‌خانه دره رود هم چنين از پهناورترين حوزه آبخيز برخوردار مي‌باشد به طوري كه بخش بزرگ كوههاي سبلان، برزند، خروسلو، تالش، باغرو، پشت سارا، آبخيز اين رود به شمار مي‌آيند.

حمام اوچ دكان :
اين حمام در محله اوچ دكان اردبيل واقع است و نسبت به ديگر حمام هاي قديمي شهر، از اصالت بيش تري برخوردار است. بر مبناي ماده تاريخي كه در سنگ نبشته بالاي طاق نماي سر در ساخته شده، بناي حمام يك سال به طول انجاميده است(سال هاي 1285 و 1259 هجري قمري(دهليز حمام، محوطه اي شش ضلعي با شش طاقچه مي باشد، كه بين طاق نماهاي هر طاقچه گوشواره اي كوچك ساخته شده و روي گنبد كروي كنگره داري قرار داده شده است. رختكن حمام چهار طاق عريض و كم عمق دارد. تمام سطوح داخلي آن به جز قسمتي از نبش ديوار ها با نقاشي هاي روغني پوشيده شده است.
تقسيم بندي شاه نشين هاي اين حمام، منطقي و چشمگير است و در هر جاي آن، نسبت به وسعتش نقاشي هايي شده است. ديگر قسمت هاي حمام، سطح ديوارها، آويزها و سطح رختكن نيز متناسب با فضا و وسعت موجود با اسليمي هاي گل و برگ ساده يا اسليمي توريقي ساده، صحنه هاي تشريفاتي مربوط به خادم ها، ترنج، گل هاي شاه عباسي و گلبرگ هاي ريز و… با نقاشي هاي مختلف مزين شده است و همين تزيين نقاشي از ويژگي هاي بارز اين حمام قديمي مي باشد كه ستايش هر بيننده اي را بر مي انگيزد
اين بنا داراي گرمخانه مستطيلي شكل است كه به وسيله يك محوطه چهارضلعي و راهرويي زانويي مانند به سربينه متصل مي شود. بنا در اصل داراي دوبخش مردانه وزنانه بوده كه اكنون از بخش مردانه آن استفاده مي شود و به شماره 12/4 به ثبت تاريخي رسيده است.

حمام پير :
اين بنا در كوچه معصوم شاه از محله سرچشمه واقع بوده و به نام پيري كه قبر وي در زاويه بناي حمام قرار داشته معروف بوده است. اين حمام از آثار دوره قاجاريه به شمار مي رفت. در سال 1366 ه.ش. توسط شهرداري به طور كامل ويران گرديد و امروزه هيچ اثري از آن برجاي نيست. بناي اوليه بنا داراي هشتي ورودي، رختكن وگرمخانه گنبددار بوده است. پوشش گنبدي اين فضاها بر روي 4 ستون مياني و طاقهاي كناري قرار مي گرفته است.

حمام ابراهيم آباد :
نام شهرستان : اردبيل
آدرس بنا : محله قديمي ابراهيم آباد _ روبروي مسجد ابراهيم آباد
قدمت : قاجار
عرصه :26-1051 متر مربع
اعياني : 385 متر مربع
توصيف معماري :
اين حمام كه معروف به حمام ابراهيم آباد مي باشد داراي يك بخش ورودي (هشتي) مي باشد كه به عنوان فيلتري ما بين سربينه و فضاي بيروني عمل مي كند و در حال حاضر هم سطح با كف كوچه مي باشد با يك پله وارد سربينه مي شويم كه محلي براي تعويض ونگهداري لباس و كفش بوده است. فرم پلان به صورت هشت نيم هشت مي باشد. انباري در قسمت جنوب غربي سربينه و مياندر در قسمت شمال شرقي آن واقع شده است
بعد از طي كردن مسير مياندر به فضاي گرمخانه مي رسيم كه سقف داراي كار بندي و گنبد عرقچين است پوشش سربينه با كاربندي آجري و گنبد عرقچين است كه به صورت يك پوش عمل مي كند
نظافتخانه حمام نيز در محوطه گرم خانه و در ضلع شرقي آن واقع شده و پوشش آن طاق چهار بخشي مي باشد، تون ( آتشخانه ) در شمال غربي حمام واقع شده است
نوع بهره برداري و خصوصيات بارزبنا :
اين حمام اكنون مترو كه بوده و هيچ گونه كاربري ندارد
تزئينات به كار رفته و نوع آن :
اين حمام در قسمت سربينه داراي نقاشي هاي زيبايي بوده كه در حال حاضر با سيمان سفيد پوشانده شده است همچنين كار بنديهاي زيبايي در اين بخش اجرا شده كه علاوه بر نقش تزئيني – نقش سازه اي را نيز در اين بنا بعهده دارد.
تاريخچه بنا :
اين بنا همانند اكثر حمام هاي اردبيل متعلق به دوره قاجاريه بوده و تا سال 1368 مورد استفاده قرار مي گرفته است .
قسمت زنانه اين حمام طي جند سال گذشته تخريب گشته وپس از ممنوعيت آن توسط اداره بهداشت به حالت متروكه رها شده است . اين بنا از ابتدا تحت تملك خانواده واثقي بوده كه در سال 1380 توسط اداره كل ميراث فرهنگي استان اردبيل خريداري گرديده است .
مشخصات فني بنا :
پي بنا سنگي با ملات شفته آهك و بدنه بنا آجري با ملات آهكي مي باشد . پوشش بنا به صورت طاق گنبد مي باشد كه جهت تبديل زمينه مربع به دايره از كاربندي استفاده شده است .
نوع مالكيت :
مالكيت اين بنا تا سال 1380 شخص بوده و از اسفند ماه 1380 تحت تملك اداره كل ميراث فرهنگي استان اردبيل در آمده است .
توضيحات ضروري و اختصاصي بنا:
اين بنا در جوار مسجد و پل ابراهيم آباد با قيماندهاي از بافت تاريخي محله ابراهيم آباد مي باشد
موقعيت بنا :
حمام ابراهيم آباد در نزديكي رود خانه بالخلو _ واقع در خيابان آيت ا... مدرس – كوي ابراهيم آباد مي باشد . موقعيت بنا در پلان شهري اردبيل نشان داده شده است.

حمام پير عبدالملك(ميرزا حبيب) اردبيل :
اين حمام در محله پير عبدالملك اردبيل واقع شده است. در ورودي و هشتي جالب توجهي ندارد، اما رخت كن آن شكل و سبكي ديگر دارد و به صورت چهار طاقي است. بالاي طاق نماها، طاق نمايي تزييني ساخته شده و پايه آن ها با يك فيل گوش ساده و آويز هاي باريك گسترده تزيين شده است. رختكن حمام، گنبدي كروي و سفيد كاري مي باشد و بين رختكن و داخل حمام، محوطه كوچك سكوداري وجود دارد كه براي حفظ تعادل هوا، بين دو نقطه ساخته شده است. يكي از ديوارهاي اين محوطه ساده و معمولي مي باشد و سه ديوار ديگر آن داراي طاق نما و آويز بندي است كه در سقف به يك ستاره منتظم هشت پر منتهي مي شود. در داخل حمام، يك صحن بزرگ به ابعاد 5× 5 متر قرار دارد كه دو ديوار آن (ورودي و خزينه آب گرم) طاق نما و آويز بندي شده است. ديوارهاي طرفين آن به دو شاه نشين بزرگ و عميق اختصاص يافته است. ديوارهاي شاه نشين ها به سه طاق نما، گوشواره هاي حد فاصل طاق ها و آويزهاي متعددي كه به رواق هاي بسيار زيبا و بزرگ منتهي مي شوند، تزيين يافته اند.

حمام حاج شيخ :
اين بنا دراول كوچه شهيدگاه، از طرف ميدان عالي قاپو واقع گرديده و منسوب به اواخر دوره صفويه است. ورودي بنا از طريق يك بسيار زيبا با گنبد و 16 عدد آويز ساخته شده كه در حد فاصل گنبد و هشت طاق نماي سكودار است  و غرفه هاي اطراف آن با طاقهاي جناغي مسقف شده است.
رختكن حمام داراي چهار رواق است و به همين اندازه ستون هشت ضلعي دارد كه طاق هاي جناغي مختلف بلند و كوتاه روي آن ها قرار دارد. نيم گنبد رواق ها بر طاق نماها استقرار يافته است. همه ديوارها و سقف پوشيده از نقاشي هاي تزييني مختلف بوده كه در حال حاضر به علت سفيد كاري از بين رفته است. از اين تزيينات، فقط در گوشه جنوبي، زير گنبد كوچك كنج رختكن، نقاشي هايي از گل و بوته و برگ اسليمي ساده باقي مانده است. داخل حمام، دو شاه نشين بزرگ متقابل و دو نيم گنبد كوچك وجود دارد. گنبد اصلي بلند و با آويزهاي گسترده بر طاق نماها و نيم ستون هاي مربع تكيه دارد. راه حمام كاشي كاري معمولي شده است. قدمت بناي حمام معلوم نيست، ولي تعمير كنندگان عمر آن را در حدود 300 سال ذكر مي كنند

حمام پيرزرگر :
اين حمام در ورودي و راهرويي ساده دارد، اما رخت كن آن كه با سكوهاي قديمي، شاه نشين ها، كف سنگ فرش و حوض سنگي هشت ضلعي با چهار بازوي سنگي كه با يك پله كوچك به سكوي رخت كن منتهي مي شود، شكل قديمي خود را حفظ كرده است  
سقف رخت كن با نواري كه با گل هاي تكراري نقاشي شده، قاب گرفته شده است و اين نوار از پايين به آويزها و از بالا به عرقچين گنبد محدود مي شود. رويه گنبد با عدد «بته ترمه» بزرگ به چهار قسمت تقسيم شده و بين آن ها، تصاويري از ملايك و گل و بوته هاي اسليمي نقاشي شده است. اما در زير عرقچين، كنگره اي مركب از 16 آويز به صورت گردنبندي قرار گرفته كه در متن آن ها گل و بوته هاي اسليمي نقاشي شده است. يك رديف پايين تر در رويه دوازده آويز، صحنه هاي مجلسي نقاشي شده است. بقيه آويز و چهار فيل گوش ميان آن ها سفيد كاري شده و آثار نقاشي آن از بين رفته است. نقاشي هاي ديوار شاه نشين ها هم در نتيجه سفيد كاري از بين رفته است ولي نمونه نقاشي هاي شاه نشين ها را مي توان در شاه نشين سمت راست در ورودي حمام ديد. اين شاه نشين با يك ديوار جديد از رخت كن جدا شده و به صورت انبار خرده ريز در آمده است. در يكايك ديوارهاي آن، نقاشي هاي قديمي ديده مي شود. داخل حمام، به صورت چهار طاقي بلند با آويزهاي متعدد و يك گنبد كوچك نسبت به وسعت حمام است و ابعاد آن 5× 4 متر مي باشد. ديوار خزينه آب گرم و در ورودي، با طاق نماي كم عمق ساخته شده است  

حمام حاج محسن :
اين بنا در كوچه ملا هادي اردبيل واقع گرديده و ظاهراً بناي اوليه آن مربوط به دوره صفويه است. بنا داراي دو قسمت مردانه و زنانه است كه در واحد زنانه آثاري از نقاشي هاي قديمي مشاهده مي شود رختكن بنا هشت ضلعي است و با طاق ها و گنبد مدوري پوشش يافته است.

حمام ملا هادي اردبيل:
حمام «ملا هادي» يا «حاج محسن» در كوچه ملا هادي اردبيل واقع شده است. اين حمام يك در ورودي ستون دار با آجر قرمز و گنبد معمولي دارد. رختكن آن هشت ضلعي است و روي آن، گنبدي مدور قرار دارد. حمام به دو بخش زنانه و مردانه تقسيم شده است. از تزيينات اوليه آن تنها نقاشي هاي آن باقي مانده اند كه در قسمت زنانه مشهود است. پا طاق گنبد حمام با آويزهاي منظم تزيين شده است.

حمام صفويه اردبيل:
حمام صفويه در خيابان نايبي سابق اردبيل واقع شده و داراي ستون هاي مربع در رختكن و گنبد ضربي معمولي است. ديوارها و سقف اين حمام سفيد كاري شده اند.

حمام كهنه :
اين حمام در راسته پير عبد الملك بازار و در مسير خيابان آيت الله كاشاني كنوني قرار داشته كه در جريان احداث خيابان مذكور به سال 1335ه.ش. ويران گرديد. حمام كهنه ظاهراً قديمي ترين حمام اردبيل به شمار مي رفت و داراي گنبدهاي جسيم، طاق هاي گسترده و پايه هاي عظيم بوده و از كف بازار حداقل 10 متر پايين تر بوده و راه رسيدن به آن از 15 تا 20 پله مي گذشت.

آبشار آقبلاغ

اين آبشار در خلخال و در كوه آق داغ (سفيدكوه) قرار دارد. در دامنه اين رشته كوه چشمه سارهاي فراواني وجود دارد كه تأمين كننده آب جريان هاي چون ميانرودان، گلبند رود، رودخانه زال و … مي باشد. مهمترين چشمه اين ناحيه كه آبدهي قابل توجهي دارد، چشمه آقبلاغ است. اين چشمه در دامنه شرقي قله مركزي آق داغ قرار دارد. اين چشمه بلافاصله پس از خروج، آبشار بسيار زيبا و با دورنماي جالب و ديدني و سفيد رنگ تشكيل مي دهد. وجود گونه هاي متنوع گياهي، درختي و علفي در پيرامون اين آبشار زيبائي آن را دو چندان مي نمايد. نزديكترين راه ارتباطي به آقبلاغ از طريق يك راه پياده رو از روستاي لرد بخش شاهرود خلخال ميسر است.

آبشار سردابه

اين آبشار در نزديكي آبگرم معدني سردابه (24 كيلومتري غرب اردبيل) در دامنه شرقي كوه سبلان واقع است. ارتفاع آن حدود 20- 15 متر و حجم جريان آن نسبتاً كم و محدود به خروجي چند چشمه بالا دست مي باشد. شايان ذكر است حجم جريان اين آبشار در مواقع بارش و پيوستن جريان هاي سطحي حوزه آبخيز افزايش مي يابد. اين آبشار از محل هاي ديدني مجتمع آبگرم سردابه كه از نقاط گردشگري اردبيل است، مي باشد.

آبشار گورگور آلوارس

چشمه گورگور از جمله چشمه هاي مشهور منطقه سبلان مي باشد. اين چشمه در دره آلوارس يا قزل گوللر كه يكي از عريض ترين و با صفاترين دره هاي سبلان است، در ارتفاع 2420 متري از سطح دريا واقع شده است.آبدهي اين چشمه بسيار بالا بوده و آب از خلل و فرج ديواره صخره اي مشرف به دره با فشار بيرون مي آيد. نظر به شيب تند مسير تا رسيدن به رودخانه بستر آبشار مانندي را طي مي كند و با توجه به موقعيت تفريحي و تفرجي و ورزشي دره قزل گوللر و احداث پيست اسكي روي برف آلوارس در آن چشمه و آبشار گور گور نيز با دارا بودن آب و چشم انداز و فضاي سبز جالب از نظر گردشگري را دارد.

آبشار گورگور خياوچاي

اين آبشار در مسير رودخانه خياو (خياوچاي) بوده و بلندي آبشار حدود 10-12 متر مي باشد و از نظر حجم جريان قابل توجه مي باشد. حوضچه اي دايره اي شكل در محل ريزش آب ايجاد شده است. آبشار گورگور به علت منظره جالب طبيعي و وجود ماهي قزل آلاي قرمز در رودخانه و حوضچه و برخورداري از موهبت آبگرم معدني ملك سوئي و چشم اندازي از كوهستان سبلان (ارتفاعات دلي آلي، آيتار، هرم و كسري) جذاب و ديدني است.

منطقه حفاظت شده نئور

منطقه حفاظت شده نئور با وسعتي درحدود يك هزار هكتار در 30 كيلومتري شهرستان اردبيل واقع شده است. مهم ترين ويژگي اين منطقه درياچه نئور است و ويژگي اكوسيستم آن به عنوان زيستگاه بي مانند، ماهي قزل آلاي رنگين كمان و پرندگان و جانواران آن است.

منطقه سياحتي سردابه

منطقه سياحتي سردابه يكي ديگر از مناطق مهم جذب گردشگر مي باشد. آب اين چشمه از كف استخر بزرگي با گاز هيدروژن سولفوره ، از شكافهاي زمين خارج ميشود و بوي اندكي از اين گاز را در فضا پراكنده مي‌سازد. آبگرم پس از گذشتن از دو حوض ، نهري را به وجود مي‌آورد ، كه در دره جريان دارد و چون دره زاينده است ، اندك اندك آب نهر زياد شده و در حدود 200 متري چشمه ، آبشاري را تشكيل ميدهد.پهنه استخر حدود 100 متر مربع و بلندي آن از سطح دريا 1 هزارو 820 متر است. درجة حرارت آب معدني سردابه 36.5 و از دسته آبهاي سولفاته كلسيك و گوگردي گرم است و گاز كربنيك نيز دارد

X