اسجيل يكي از روستاهاي زيبا و ييلاقي حاشيه شمالي كوههاي بينالود است كه در حدود ۴۰ كيلومتري شمال غربي مشهد واقع شده است. به خاطر موقعيت قرارگيري اين روستاي كوهپايه‌اي كه در دره‌اي زيبا و سرسبز قرار گرفته داراي آب و هوايي مفرّح مي‌باشد. شايد به جرأت بتوان ادعا نمود كمتر جاي خراسان داراي اين گونه آب و هواي نشاط‌آور است. از طرفي سابقه سكونت در آن به هزاره اول قبل از ميلاد بر مي‌گردد. با اين وجود متاسفانه اين منطقه از ديد مسوولين گردشگري به دور مانده و در مورد پتانسيل‌هاي موجود در آن از جمله چشم‌اندازهاي تاريخي و طبيعي برنامه‌ريزي صورت نگرفته است. با توجه به نزديكي اين روستاي زيبا به شهر مشهد لزوم هدايت گردشگران به آن انكارناپذير است. و جا دارد مسوولين با يك برنامه‌ريزي دقيق از اين پتانسيل بالقوه كه در نزديكي مشهد واقع شده استفاده نموده و جهت هدايت گردشگران و زائرين به آن تلاش نمايند. در اين مختصر نگارنده سعي داشته نگاهي گذرا به پيشينه تاريخي اسجيل داشته باشد. هرچند كه اين نوشتار داراي منابع محدودي مي‌باشد و بيشتر نظرات و مطالعات ميداني است. ولي نگارنده اميدوار است اين مقاله بابي باشد جهت توجه هرچه بيشتر مسوولين و محققيني كه در اين زمينه قلم‌فرسايي مي‌نمايند.
●اوضاع طبيعي
الف) موقعيت جغرافيايي: روستاي اسجيل در حدود ۴۰ كيلومتري شمال غربي شهرستان مشهد واقع شده است. اين روستا با عرض جغرافيايي ۲۷ دقيقه و ۳۶ درجه و طول جغرافيايي ۰۹ دقيقه و ۵۹ درجه با ارتفاع حدود ۱۵۰۰ متر از سطح دريا واقع شده است.۱ در گذشته اسجيل يكي از قراء بلوك گلمكان و بخش طرقبه مشهد بود. در سال ۱۳۶۸ بعد از تبديل شدن بخش چناران مشهد به شهرستان اين روستا جزء بخش گلبهار شهرستان چناران قرار گرفت. در كتاب گيتاشناسي ايران جلد سوم نوشته مهندس عباس جعفري در مورد اسجيل اين طور نوشته شده است: «اسجيل دهستاني از بخش گلبهار شهرستان چناران و استان خراسان داراي طول و عرض جغرافيايي ۱۷۱ درجه و ۳۰ دقيقه، فاصله آن تا چناران ۲۲ كيلومتر و ارتفاع آن از سطح دريا ۱۵۰۰ متر مي‌باشد. اين روستا داراي سه نوع آب و هواي معتدل، خشك و كوهستاني است. اين روستا در دامنه شمالي كوهستاني بينالود قرار گرفته و داراي رودخانه مي‌باشد.۲
ب) وجه تسميه:
در مورد وجه تسميه اسجيل اظهار نظرهاي فراواني شده بعضي به آن واژه اِسگِل برخي اِسگيل و عده‌اي اسجيل گفته‌اند. در حال حاضر به زبان محاوره‌اي اهالي روستا آن را اِسگِل و از لحاظ نوشتاري به آن اسجيل مي‌گويند. بعضي از عوام معتقدند كلمه اسجيل در حقيقت (اِسگِل) بوده و به معني مكاني است كه از خشت و گل نبا شده عقيده دارند، قبل از حمله اعراب به ايران (قبل از اسلام) اين روستا وجود داشته، و بعد از تصرف اين منطقه به وسيله مسلمانان از آنجا كه حرف (گ) يك حرف از الفباي پارسي باستان است و در حروف الفباي عربي وجود ندارد، تغيير اعراب داده و به حرف (ج) تلفظ شده و كلمه اِسگِل تبديل به اِسجِل و بعدها با اضافه شدن حرف (ي) به اسجيل تبديل شده است.
اسجيل به لحاظ لغوي يعني جاي محكم و بلند و با توجه به موقعيت قرارگيري اين روستاي كوهستاني، احتمالاً در دوره اسلامي اين كلمه به آن اطلاق شده باشد.
هرچند كه اظهار نظرهاي فوق‌الذكر فاقد توجيه علمي بوده ولي با توجه به بررسي‌هاي باستان‌شناسي و مطالعه سنگ قبرهاي آن بايد اذعان نمود كلمه اسجيل از دوره تيموري يعني قرن هشتم هجري به اين منطقه اطلاق شده است.  روستاي اسجيل از لحاظ سابقه تمدني يكي از قديمي‌ترين روستاهاي منطقه گلمكان و توس محسوب مي‌شود. براساس بررسي‌ها و شواهد باستان‌شناسي قدمت سكونت در آن به قبل از اسلام برمي‌گردد و وجود تپه‌هاي زياد تاريخي از جمله تپه نخودك*، تپه پيش‌گنبد*، تپه باغ مير*، قلعه كهنه* و برج قلعه* در اين روستا حكايت از قدمت ديرين آن دارد. به نظر مي‌رسد اين روستا در طول زمان بر اثر عوامل مختلف طبيعي مانند سيل و زلزله چندين بار جا به جا شده است و احتمالاً سكونت اوليه در آن از تپه نخودك آغاز شده و به تدريج تغيير مكان داده و در تپه پيش‌گنبد (دوره تاريخي ساساني) مستقر شده‌اند بعد از پايان استقرار در تپه پيش‌گنبد سكونت جديد در قلعه كهنه آغاز شده كه به نظر مي‌رسد سكونت در قلعه كهنه در اوايل دوره اسلامي بوده است. در اواسط دوره اسلامي اقوام ساكن در اين منطقه به اطراف قلعه كهنه پراكنده شده‌اند. در قرن هفتم هجري (دوره تيموري) سكونت در اطراف زمين‌هاي شيخ بهشتي ادامه داشته است و اين سكونت در قرن هشتم- دهم و يازدهم (دوره صفوي) هجري و حتي دوره نادر شاه افشار ادامه داشته است. در دوره قاجاريه به علت عدم وجود امنيت ناشي از حكومت قاجار- برج قلعه ساخته شد. و اقوام ساكن در اطراف شيخ بهشتي به برج قلعه مهاجرت نمودند برج قلعه يك قلعه استراتژيك داراي حصاري بلند با برج‌هايي براي نگهباني از اقوام ساكن در آن بوده اين برج در بلندترين نقطه روستا قرار دارد جايي كه از سه طرف به دشمن مسلط و ورود به آن از يك طرف ميسر بوده است. اين قلعه در واقع يك دژ نظامي مسكوني بوده است. از اواسط دوره قاجاريه به تدريج با آمدن امنيت در كشور اهالي ساكن در برج قلعه از آن خارج و در پاي آن در كناره رودخانه بناهايي را ساختند. برج قلعه اسجيل واقع در شرق روستاي اسجيل شهرستان چناران درفهرست آثار ملي ايران به شماره 19741 ثبت شد.روستاي فعلي دقيقاً در حاشيه رودخانه قرار گرفته و يكي از زيباترين روستاهاي حاشيه شمالي كوههاي بينالود از لحاظ موقعيت قرارگيري و بافت معماري مي‌باشد.

●مشاهير اسجيل
منطقه اسجيل از اوايل قرن هشتم هجري (دوره تيموريان و يا اندكي پيش از آن) مركز حضور و آموزش و ارشاد بسياري از عرفا بوده است و به همين اعتبار و به دليل تداوم اين كيفيت هميشه مورد توجه اهل عرفان و تصوف و سير و سلوك و كشف و شهود عرفاني بوده است.
اگرچه شهر توس از همان قرون اوليه اسلامي (قرون ۴ و ۵ هجري) با وجود مشاهيري چون ابوعبيدا… استروغبذي و سپس شيخ ابوالقاسم طوسي و … از مراكز عمده حضور و زندگي درخشان بسياري از عرفا بوده است ولي ظاهراً پس از حمله مغول به شهر تابران توس و سپس تيموريان و در نتيجه صدمات جبران ناپذير اقتصادي و اجتماعي وارده دره‌هاي شمالي كوههاي بينالود به ويژه اسجيل و گلمكان به دليل ييلاقي و خوش آب و هوا بودن ملجأ و مأمن و در واقع مكان بسيار مناسبي براي حضور علما و عرفاي توس بوده است.
شيخ محمدخالد اسجيلي: او بي‌ترديد از اجله عرفاي توس در قرن هشتم هجري بوده است. شأن و مرتبت معنوي وي از ابراز ارادت مولانا رضي‌الدين علي ماياني و واقعه ختم قرآن بر سر مزارش در جريان شيوع «وباي عظيم» توس در نيمه دوم قرن هشتم كاملاً آشكار است. اين قصه در قسمت روستاي نوزاد آورده شده است .احتمالاً شيخ محمدخالد اسجيلي در مكتب سمنانيه اجازه ارشاد داشته است. سر سلسله مكتب سمنانيه شيخ علاءالدوله سمناني (احمدبن محود البيابانكي فوت ۷۲۶ ه) بوده است. كه در سمنان سير و سلوك و كشف و شهود داشته است. و بعدها مريداني چون شيخ وجيه‌الدين عبداله …غرجستاني در نيشابور و شيخ خليفه (مولانا شمس‌الدين خليفه) (مقتول ۷۲۶ ه) در سبزوار از او اجاره ارشاد داشتند.
. با اين حال شيخ محمدخالد اسجيلي كه در محل معروف است به شيخ بهشتي نيز مي‌تواند وجهي باشد در باب اين گروه كه بايستي در آن تأمل و احتياط نمود  . برگرفته از سايت     magiranJAVANEESJIL