از مشاهير استان مي توان به بزرگان نام برده در زير اشاره كرد:
حاج ميرزا حسن موسوي بجنوردي، علي بن مهزيار، شيخ رجبعلي بجنوردي، آقا ميرزا عبدالحي بني هاشم بجنوردي، شيخ محمد تقي بجنوردي، سيد محمد سلطان الواعظين حسيني بجنوردي، ميرزا اسماعيل حسيني بجنوردي (قوام الحكما)، آقا سيد محسن "امام جمعه" حسيني بجنوردي، ميرزاعلي ملك خراشايي، سيداسماعيل حسيني گيفاني، شيخ حسين خوشنويس، حاج آخوند ولي‌الله دانش، شيخ حسن داوري، حاج‌شيخ عبدالله رازي بجنوردي، آقا ميرزا محمود شريعت (هدايت)، سيد حسن علوي، شيخ ذبيح‌ا... فقيه، شيخ احمد محب علي، حاج ميرزا احمد مرتضوي، ميرزا محمد مرتضوي، موسوي بجنوردي، سيد رضا هاشميان، حسام‌الدين (شمس‌المعالي) همامي، آيت‌الله ذبيح‌الله ذبيحي، سيد اسماعيل ملائكه، شيخ عبدالله ابراهيمي‌نژاد معروف به شيخ عبدالله ريزه‌اي، ميرزا محمد حسن شيرواني، شيخ حسن شكراني، شمس‌الدين محمد بيدوازي، ميرزا بيدوازي، شيخ فضل‌الله آل شيخ، شيخ مرتضي بجنوردي از زهاد و مقدسان شهر بجنورد، حاج شيخ عبدا... رازي، حاج كاظم تبريزي، هيبت ا… ناطق. شيخ رجبعلي بجنوردي
در روستاي ايور شهرستان جاجرم زاده شد و تحصيلات ديني خود را در مشهد آغاز كرد و پس از سالها اقامت در نجف اشرف، به درجه اجتهاد رسيده و از آنجا به زادگاه خود ايور بازگشت و به امور شرعي و هدايت مردم مشغول شد.به گفته خويش، با شيخ فضل‌الله نوري بعد از صدور فرمان مشروطه همداستان بوده است. وي شخصيتي وارسته و باتقوا، و مجتهدي عالم بود. مرگ او در حدود سال ۱۳۳۱ه.ق. روي داده است. آقا ميرزا عبدالحي بني هاشم بجنوردي
سيد عبدالحي در سال ۱۲۴۷ش. در روستاي خراشاي شهرستان جاجرم زاده شد.
وي به توصيه "حاج ملاهادي سبزواري" به مدت چهار سال در مدرسه علميه سبزوار درس خواند و سپس براي ادامه تحصيل روانه مشهد شد و در محضر اساتيد آن زمان علوم ديني را فرا گرفت.
او براي تكميل تحصيلات عاليه به نجف اشرف رفت و در خدمت اساتيدي چون آيت‌الله آخوند خراساني، به تحصيل پرداخت و از مصاحبت اشخاصي مثل آيت‌الله ابوالحسن موسوي اصفهاني بهره‌مند شد و به درجه اجتهاد رسيد.
وي پس از هفت سال اقامت در نجف به ايران بازگشت و مقيم بجنورد شد و پيشوايي روحانيان بجنوردي را بر عهده گرفت.
اين روحاني فاضل و باكمال پس از ۷۷سال زندگي در خرداد ماه ۱۳۲۳ش. به رحمت ايزدي پيوست. شيخ محمد تقي بجنوردي
آيت‌الله شيخ محمد تقي بجنوردي از علماي بزرگوار و زهاد نامدار روزگار و در علم، فضل و زهد يگانه روزگار خود بود.
پدر او از بلاد بحرين به خراسان مهاجرت كرد، محمد تقي در بجنورد ولادت يافت و پس از انجام تحصيلات مقدماتي راهي نجف شد و از محضر استاداني چون شيخ انصاري و صاحب جواهر بهره جست.
پس از تكميل شرعيات به بجنورد بازگشت و در مقام روحاني شهر ارشاد مردم را بر عهده گرفت.
بعدها به علت اختلافات با سردار وقت بجنورد براي اجحافي كه او بر صاحبان املاك داشت، بجنورد را به مقصد مشهد ترك گفت و در آنجا اهميت و مقام والايي يافت.
شيخ محمد تقي در جريان تحريم تنباكو و مخالفت با قرارداد رژيم و رهبري طلاب و روحانيان مشهد نقش مهمي بر عهده داشت.
وي در سال ۱۳۱۴ه.ق. وفات يافت و در جوار مسجد گوهرشاد مدفون گرديد. سيد محمد سلطان الواعظين حسيني بجنوردي
سيد محمد معروف به آقاجان بجنوردي در بجنورد متولد شد. وي پس از پايان تحصيلات مقدماتي به نجف اشرف رفت و در آنجا به درجه اجتهاد رسيد. دكتر اسماعيل قوام الحكما، سيد محسن امام جمعه بجنوردي، نظام الشريعه و محمدعلي حاج سلطان دوم از روحانيان و بزرگان سرشناس بجنورد فرزندان حاج سلطان بزرگ بوده‌اند. آقا سيد محسن "امام جمعه" حسيني بجنوردي
وي در بجنورد به دنيا آمد و در مدرسه نواب مشهد به فراگيري علوم ديني پرداخت و در بازگشت به بجنورد، امامت جمعه شهر را بر عهده گرفت. پس از چندي براي ادامه تحصيل راهي نجف شد و تحصيلاتش را در آنجا به پايان رساند و به درجه اجتهاد رسيد.
او در بازگشت از نجف در تهران ماندگار و با گروههاي مخالف استبداد در زمان ناصرالدين شاه همراه شد و رهبري آنان را پذيرفت و به انتشار نشريات مخفي اقدام كرد. امام جمعه شعر هم مي‌سرود و "الف. ميم. جيم بجنوردي" تخلص مي‌كرد. از جمله آثار او كتاب "مشكوه المصابيح" است كه به سال ۱۳۱۴ق. به زبان عربي نوشته است.
"الامور شامل قواعد و شواهد و براهين عقليه"، "شعر"، "غزليات التوحيد"، "افاضات في ولايت في امامت"، "الغزليات مقابسات و مقايسات"، "فيهاما فيها" به نثر مسجع به سبك گلستان سعدي و "ملهمات" از ديگر آثار اوست. امام جمعه در سن ۵۲سالگي وفات يافت.
حاج ميرزا حسن موسوي بجنوردي
آيت‌الله ميرزا حسن موسوي بجنوردي در سال ۱۲۷۴شمسي در روستاي خراشا از توابع شهرستان جاجرم زاده شد. وي در شهر بجنورد به تحصيلات مقدماتي پرداخت و در سال ۱۲۸۹شمسي به شهر مشهد رفت و در آنجا به مدت ۱۲سال علوم معقول ومنقول را نزد علماي برجسته آن روزگار همچون حاج فاضل خراساني و ادبيات را نزد اديب نيشابوري فراگرفت و در سال ۱۳۵۱شمسي رهسپار نجف شد. در نجف در محضر اساتيد بزرگي چون "سيد ابوالحسن اصفهاني، ميرزا حسين نائيني و آقا ضياء‌الدين عراقي" به تكميل تحصيلات خود پرداخت و در همان حال به تدريس اشتغال يافت. وي با حافظه شگفت و احاطه‌اش بر فقه و اصول به زودي به عنوان يكي از بهترين مدرسان و مجتهدان حوزه نجف شهرت يافت.
پس از درگذشت آيت‌الله بروجردي در سال ۱۳۳۹ش بسياري او را به عنوان مقلد خود برگزيدند. بيشتر فضلا و علما در مجلس درس او حاضر مي‌شدند چرا كه آن بزرگوار علاوه بر فقاهت و تسلط بر مباني اصول يكي از بزرگترين فيلسوفان جهان اسلام به شمار مي‌آمد. آيت‌الله موسوي بجنوردي پس از سالها تدريس و تحقيق آثار ارزشمندي در فقه و اصول و فلسفه از خود به يادگار نهاد كه مورد استفاده فضلاي حوزه علميه است.
"القواعد الفقهيه، منتهي‌الاصول، حاشيه بر عروه‌الوثقي، حاشيه بر وسايل، ذخيره المعاد، رساله في‌الرضا، رساله في‌الاجتماع‌الامر و النهي، كتاب في‌الحكمه قولنا في‌الحكمه و رساله علميه" عناوين اين آثار گرانسنگ است.
آيت‌الله سيد حسن موسوي بجنوردي در سال ۱۳۵۴شمسي پس از ۸۰سال عمر در شهر نجف درگذشت و در صحن مطهر اميرالمومنين علي(ع) به خاك سپرده شد. از ايشان شش فرزند به نامهاي مهدي، جواد، كاظم، محمد، فاطمه و طاهره بر جاي مانده است.
علي بن مهزيار
ابولحسن علي بن مهزيار از ياران خاص و اصحاب ائمه اطهار(ع) است. او جزو وكلاي امام جواد(ع) بوده و حضور پرنور امام رضا(ع) و امام هادي(ع) را دريافته و از اصحاب ايشان محسوب مي‌شود. پدرش كيش ترسا داشت اما بعدها اسلام آورد و علي نيز در كودكي مسلمان شد و به تحصيل فقاهت همت گذاشت. علي بن مهزيار در جاجرم به وكالت ائمه اطهار قيام داشت و به گرفتن حقوق و ابلاغ تكليف اقدام مي‌كرد. آرامگاه اين بزرگوار در دو كيلومتري شرق شهرستان جاجرم در ميان گورستان قديمي و نزديك آرامگاه شهيد كمال قرار دارد.
آثار فراواني‌از اين عالم بر جاي مانده است كه كتابهاي "الوضوء، الصلوه، الزكوه، الصوم، الحج، الحدود، المكاسب، التفسير، المثالب و الدعا" از جمله آنها است.
ميرزا اسماعيل حسيني بجنوردي (قوام الحكما)
سيد اسماعيل حسيني در سال ۱۲۴۱ش. در بجنورد متولد شد و پس از انجام تحصيلات مقدماتي در بجنورد، به نجف رفت و در آنجا به تكميل معلومات خود پرداخت تا به درجه اجتهاد رسيد. وي تحصيلات خود را در رشته طب پي گرفت و به تدريس علم طب و معالجه بيماران پرداخت. قوام‌الحكا، پزشكي عاليقدر و دانشمندي متفكر و مخترعي سخت‌كوش بود و به زبانهاي عربي و فرانسه تسلط كافي داشت. او پس از مدتي كار پزشكي را رها كرد و يكسره عمر خود را وقف مطالعه و پژوهش و آمايش نمود و از جمله اختراعات او سه‌چرخه‌اي بود كه بدون نياز به سوخت يا نيروي محرك حركت مي‌كرد. وي دستگاهي ساخت كه با قرار دادن آن در برابر دست اشخاص نوعي گروه خوني خاص را جستجو مي‌كرد و همچنين يك سال قبل از مرگش به اختراع دستگاهي مشابه رايانه نايل آمد. او در سالهاي پايان عمر به علت اشتغال به كارهاي تحقيقي و غرق شدن در پژوهشهاي علمي فرصتي براي كسب معيشت نداشت و در تنگدستي مي‌زيست.
وي ۱۴جلد تاليفات داشت كه از جمله آثارش كتاب "الوجيزه نيريه" حاوي مطالب پزشكي به عربي است. قوام الحكما در سال ۱۳۲۵ش. درگذشت.
ميرزاعلي ملك خراشايي
ميرزا علي بن مير طالب بين سالهاي ۱۲۸۱تا ۱۲۸۳هجري قمري در روستاي خراشاي شهرستان جاجرم ديده به جهان گشود.
وي در مشهد و نجف اشرف به كسب علوم ديني پرداخت و از آيت‌الله صدر اجازه اجتهاد يافت. او از فضلا و مجتهدان معروف است كه فروتني و قناعتش زبانزد خاص و عام بوده و كراماتي را به او نسبت داده‌اند. ميرزا علي ملك در سال ۱۳۴۱ق. درگذشت و در خراشا به خاك سپرده شد.
سيداسماعيل حسيني گيفاني
وي از علماي گيفان بود كه مدت ۲۰سال در نجف اشرف اقامت داشت و از محضر اساتيدي مثل آخوند خراساني و آيت‌الله يزدي كسب فيض نمود. شيخ اسماعيل حسيني در سال ۱۳۰۰ه.ش. به زادگاهش گيفان بازگشت و به ارشاد مردم پرداخت. وي در سال ۱۳۲۵ش. به رحمت ايزدي پيوست و در گيفان مدفون شد.
شيخ حسين خوشنويس
از معروفترين ذاكران و مداحان اهل بيت(ع) در بجنورد بود. او تحصيلات مقدماتي را در حوزه علميه بجنورد گذرانيد و مدت دو سال در مشهد از محضر اساتيدي مثل ميلاني، فقيه سبزواري، شاهرودي و حاج حسن آقا قمي كسب فيض نمود. او در انتخاب اشعار و مديحه و مرثيه دقت خاصي داشت و با لحني دلپذير و نافذ ذكر مصيبت مي‌گفت. وي در سال ۱۳۶۹در سن ۶۶سالگي وفات يافت.
حاج آخوند ولي‌الله دانش
وي در خانواده‌اي كشاورز به سال ۱۲۹۲ق. ديده به جهان گشود. او تحصيلات مقدماتي را در سبزوار گذراند و پس از آن در مشهد مقدس به تحصيل علوم و معارف اسلامي همت گماشت. بعدها به دعوت يكي از خويشاوندانش به بجنورد آمد و مكتبخانه‌اي داير كرد و به تعليم شاگردان پرداخت. در سال ۱۲۸۹ش. به پاس كوششهاي او و همت جمعي از نيكوكاران بجنوردي اولين دبستان بجنورد گشايش يافت و حاج آخوند به عنوان نخستين مدير دبستان و معلم، تدريس شرعيات، مقدمات، عربي، فارسي و غيره را آغاز كرد. در حقيقت آخوند ولي‌الله دانش، پدر فرهنگ بجنورد و يكي از برجسته‌ترين چهره‌هاي فرهنگي و معلمان دانشمند و مدرسان فقيه و ادبيات و مقدمات اين شهرستان به شمار مي‌رود. حاج آخوند با عقيده استوار، انساني قانع و درست كردار، و استادي فاضل و بزرگوار بود كه در خانه محقري زندگي مي‌كرد و تمام دارايي‌هاي خود را به فقرا مي‌بخشيد. سرانجام وي در سال ۱۳۲۹ش. ديده از جهان فرو بست.
شيخ حسن داوري
وي در سال ۱۳۰۷ش. در روستاي چخماقلو از توابع شهرستان مانه و سملقان ديده به جهان گشود. پس از پايان تحصيلات مقدماتي رهسپار مشهد شد و در مدرسه نواب به كسب معارف اسلامي پرداخت و از محضر اساتيدي چون آخوند خراساني، سبزواري، خزعلي و كفايي بهره برد. وي پس از ۲۲سال اقامت در مشهد مقدس در سال ۱۳۳۲به روستاي قاضي از توابع آشخانه برگشت و به تعليم و تربيت جوانان و ارشاد مردم پرداخت. از جمله كارهاي وي داير كردن مكتب قرآن و بنيانگذاري مساجد در روستاهاي سملقان بود. او در راه مبارزه با بهائيت جديت و تلاش بسياري از خود نشان داد و در ادامه ستيز با پيروان اين فرقه ضاله كارش به زندان كشيد. وي در يازدهم بهمن ماه ۱۳۶۷ه.ش. رخت از جهان بربست و در معصوم‌زاده بجنورد به خاك سپرده شد.
حاج‌شيخ عبدالله رازي بجنوردي
عبدالله بن علي اكبر بجنوردي در سال ۱۳۰۸ه.ق. در منطقه راز از توابع شهرستان بجنورد به دنيا آمد. وي پس از تحصيل مقدماتي صرف و نحو به مشهد مقدس مشرف شد و در خدمت آقا شيخ محمدرضا يزدي، معاني، بديع، منطق و اصول مقدماتي را فرا گرفت. شرح لمعه، قوانين ، سطح مكاسب، رسائل، شوارق الالهام، كفايه و درس خارج را از بزرگان آن روزگار آموخت. وي پس از چندي موفق به گرفتن دو اجازه‌نامه نقل حديث از آيات عظام اصفهاني و ميرزا محمد حسين نائيني شد. شيخ رازي مجتهدي روشن‌بين و عالمي مترقي بود و به مطالعه فلسفه تمايل داشت و از عرفان طرفداري مي‌كرد. از او رساله‌اي به نام "خلاصه‌العقايد" در ۴۰صفحه و ديوان شعري در ۸۰ صفحه در سال ۱۳۴۸به چاپ رسيده است.
حاج شيخ عبدالله رازي در سال ۱۳۵۵ش. در سن ۸۹سالگي ديده از جهان فرو بست و در آستان سلطان سيد عباس (معصوم زاده بجنورد) به خاك سپرده شد.
آقا ميرزا محمود شريعت (هدايت)
ميرزا محمود شريعت(هدايت) در سال ۱۲۳۴ه.ش. در بجنورد پا به عرصه حيات گذاشت. پس از آموختن تحصيلات مقدماتي در نزد پدر به مشهد مقدس رفت و بعد از چند سال تحصيل علوم ديني، مشهد را به قصد نجف اشرف ترك كرد و در آنجا به تكميل معارف اسلامي پرداخت. او در سال ۱۲۷۰ش. از مراجع وقت بجنورد براي اجتهاد كسب اجازه كرد. وي در سال ۱۳۱۴ه.ش. دار فاني را وداع گفت.
سيد حسن علوي
سيد حسن يگانه فرزند آقا ميرزا داوود بجنوردي در حدود ۱۲۴۹ش. در روستاي خراشاي شهرستان جاجرم متولد شد. وي مدت ۱۰سال به همراه پدرش در مشهد بود سپس براي تكميل تحصيلات راهي نجف شد. بعد از بازگشت از نجف مدتي در بجنورد اقامت كرد و پس از مدتي به خراشا بازگشت. وي پس از ۸۰سال زندگي در سال ۱۳۲۰ش. دار فاني را وداع گفت.
شيخ ذبيح‌ا... فقيه
وي در سال ۱۲۶۷ه.ش در شهر بجنورد به دنيا آمد. اجداد او اهل شوقان بودند. ذبيح‌الله تحصيلات خود را در مدرسه نواب مشهد ادامه داد و پس از هشت سال تحصيل در مشهد به نجف اشرف مشرف شد و نزد اساتيدي چون آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني تصديق اجتهاد گرفت. او پس از بازگشت به بجنورد امامت مسجد انقلاب كنوني را عهده‌دار شد و بعدها پيش‌نماز مسجد امامي شد. شيخ ذبيح‌الله روحاني متدين نيكنام و صالح بود و از راه كشاورزي روزگار مي‌گذرانيد. وي در سال ۱۳۲۹در گذشت و بنا به وصيتش او را در مشهد در حيات صحن عتيق به خاك سپردند.
شيخ احمد محب علي
شيخ احمد در سال ۱۲۷۰ه.ش. در روستاي خراشاي شهرستان جاجرم به دنيا آمد. در بجنورد ادبيات و علوم را از بزرگان آموخت و سپس به تشويق پدرش به مشهد عزيمت كرد و در مدت ۱۸سال به تحصيل معارف اسلامي فقه و تفسير و فلسفه در نزد اساتيد آن زمان پرداخت. سپس به نجف اشرف رفت و نزديك چهار سال در آن شهر به تكميل مطالعات و تحصيلات خود همت گماشت و در سال ۱۳۰۸ه.ش. موفق به دريافت درجه اجتهاد از آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني شد. وي به سبب علاقه به زاد و بوم خود به بجنورد بازگشت و امامت جماعت مسجد "حاج شيخ رجبعلي" كه بعدها به نام خودش معروف گرديد به عهده گرفت و به تدريس فقه و فلسفه نيز پرداخت. او پس از ۱۳سال بيماري در سن ۷۸سالگي در بجنورد به رحمت ايزدي شتافت. از او رساله ناتمامي به زبان عربي باقي است.
حاج ميرزا احمد مرتضوي
وي در سال ۱۲۸۰ش. در بجنورد متولد شد. وي پس از فرا گرفتن مقدمات و ادبيات در اين شهر به مشهد عزيمت نمود و به تحصيل علوم ديني پرداخت. سپس رهسپار نجف اشرف شد و از محضر آيات عظام نائيني، عراقي و اصفهاني بهره جست و پس از سالها تحصيل به سبب علاقه به زادگاهش به بجنورد بازگشت و در اين شهر به اقانه نماز جماعت و خدمات ديني و تدريس و تربيت طلاب پرداخت. او با علوم جديد از جمله رياضيات آشنا بود و به زبان فرانسه نيز تسلط داشت. در بازسازي مدرسه علميه بجنورد به نظام‌الشريعه فرزند حاج سلطان بزرگ ياري رساند و كار تدريس طلاب را عهده‌دار گرديد.
او در سن ۶۷سالگي دعوت حق را اجابت نمود و به سراي جاويد شتافت و آرامگاه او در جوار آستان قدس رضوي قرار دارد.
استان خراسان شمالي از استانهايي است كه زبان و لهجه هاي زيادي در آن متداول است.مردم اين خطه با پراكنش متفاوت با گويشهاي :تركي، فارسي، تاتي، بلوچي، كردي كرمانجي، تركمني، فارسي دري و...ساليان سال با هم ارتباط داشته و دارند.شبيه اين تفاوت گفتاري، تفاوتهايي درمذهب و فرهنگ اهالي نيز ديده مي شود.فارغ از بعضي رفتارهاي اختلاف انگيز با منشاءاستعماري، مردم اين ناحيه ازايران بدون توجه به زبان ُ مذهب و فرهنگ درتعامل بايكديگربوده، در دادوستدها و حتي ازدواج اقوام مختلف مشكلي وجود ندارد. باهمه اينها ازسالهاپيش خطر انقراض بعضي گويشها احساس مي شود.
غذاهاي سنتي استان خراسان شمالي به شرح زير مي باشند:
غار سليمان، شيروان
اين غار در غرب شيروان در نزديكي روستاي قشلاق كاوه و در كمركش كوه پيكان واقع‌شده است. غار سليمان داراي دهانه‌اي وسيع و سقفي از سنگ يكپارچه به طول 25 و عرض 6 متر است كه درانتهاي آن، سقف و زمين به هم رسيده كه در جهت شرق آن حفره‌هايي وجود دارد. مسير اصلي غار، پس از طي50 متر به انتها مي‌رسد. نوع غار، خشك و بدون استالاگميت و استالاكتيت است.
محوطه توي
محوطه تاريخي توي كه شامل دو محوطه توي يك و دو است يكي از وسيعترين و كهنترين محوطه هاي خراسان شمالي است كه توالي فرهنگي از دوره پيش از تاريخ تا اواسط دوره تاريخي را در خود جاي داده است.
قديمي ترين آثار به دست آمده در اين محوطه ها به گمان باستانشناسان به اواخر دوره كلكوليتيك تعلق دارند و از سفالهاي به دست آمده در سطح تپه سفالهاي خاكستري - سياه داغدار عصر مفرغ و سفالهاي دوره تاريخي هخامنشي و اشكاني را به ياد مي آورند.
غار پوستين دوز، شيروان
اين غار در 6 كيلومتري شمال شرقي روستاي لوجلي از توابع شيروان و در دامنه‌كوههاي امام حاضر واقع شده است. دهانه گنبدي شكل غار، 3 متر ارتفاع و 4 متر عرض دارد. محوطه درون غارطوري است كه بايد بصورت سينه‌خيز در آن حركت نمود. پيچ و خم‌هاي درون غار به حدي است كه بدون‌نخ‌كشي و راهنما، گردش در آن غيرممكن است. طول مفيد غار 120 متر و بازديد از آن حدود 2 ساعت به طول‌مي‌انجامد.
زادگاه نوشيروان(فقت دژ)،اسفراين
قريه نوشيروان زادگاه سلطان انوشيروان در شمال شرقي اسفراين واقع شده‌است. در قسمت شرقي آن حصاري محكم بنام فقت‌دژ وجود دارد. بناي اين محل را به قباد فيروز نسبت‌مي‌دهند. آثار مكشوفه اين ناحيه به دوران‌هاي قرون اوليه اسلامي و مغول تعلق دارند. از آن جمله مي‌توان به‌مجسمه بودا كه جنس آن از مفرغ است و همچنين به كاسه و عودسوزي كه با اشكال هندسي و خط كوفي تزئين‌شده، اشاره نمود
تپه باستاني سارمران،اسفراين
اين تپه در 500 متري جنوب روستاي سارمران در غرب اسفراين واقع شده‌است. آثار سفالي پراكنده بر روي اين تپه، مبين دوره‌هاي تاريخي اوايل اسلام است.
قلعه قديمي حسن آباد،اسفراين
اين قلعه در حاشيه روستاي حسن‌آباد، در شمال شرقي اسفراين بر روي يك پشته‌طبيعي بنا شده است و 140 متر طول و 70 متر عرض دارد. قسمتي از حصار سنگي و چينه‌اي قلعه هنوز هم‌پابرجاست و بلندي آن به چهار متر مي‌رسد. مجموعه قلعه يادگاري از ادوار اوليه اسلامي است. قلعه قيصر،اسفراين
قلعه قيصر در سه كيلومتري روستاي بيد از توابع اسفراين واقع شده است. در سالهاي قبل، آثار استودان‌هايي در اين دهكده وجود داشت كه اهالي آنها را به زرتشتي‌ها نسبت مي‌دادند. قدمت اين قلعه به پيش از اسلام مربوط مي‌شود.
قلعه صعولك
اين قلعه در غرب اسفراين از ديگر قلعه‌هاي استان خراسان است.
شهرستان جاجرم
جاجرم را مي‌توان از جمله قديميترين سكونت گاههاى بشر محسوب نمود. زيرا طى كاوشهاى انجام گرفته در اين منطقه آثارى بدست آمده است كه قدمت برخى از آنها به بيش از پنج هزار سال قبل مي‌رسد و بيانگر آن است كه اين سرزمين يكى از زيست گاههاى اوليه بشر بوده است. آثار به دست آمده در تپه پهلوان، حيدران و كلاته حسن جاجرم، كه غالباً قطعات سفال ميباشند، نشانگر ذوق و سليقه بالاى سازندگان آن بوده است.در زمان هخامنشيان جاجرم جزو ساتراپ پارت بود و وقتى اشكانيان به قدرت رسيدند به يكى از مراكز مهم تجارى تبديل شد، كه اين موقعيت را در زمان ساسانيان نيز حفظ كرد.
امروزه با احداث كارخانجات صنعتى از جمله كارخانه توليد آلومينا در جاجرم، اين شهرستان به يكى از مراكز مهم صنعتى استان خراسان شمالى تبديل شده است و داراى موقعيت ممتازى در كشور است.
• مسجد جامع جاجرم
• مسجد جامع درق
• مسجد جامع ايور
• قلعه جلال الدين
• آرامگاه خواجه علي مهزيار
• رباط عشق
• حمام قديمي جاجرم
• پناهگاه حيات وحش ميان دشت
• مقبره شيخ اندقان
• رباط قره بيل
• تپه پهلوان
شهرستان مانه وسملقان
شهرستان مانه وسملقان داراي قدمتي 700 ساله با وجود بيش از 1500 اثر باستاني وتاريخي از هزاره قبل از ميلاد تا دوره معاصر را شامل مي شود.اين خطه پهناور در زمان داريوش اول جزء ايالت پارت بوده ودر عهد اشكانيان به علت خاستگاه اين قوم بزرگ مهمترين مركز حكومتي پارتها محسوب مي شده است . وجود تپه هاي شهرآرا-قلعه خان -كليساي اسپاخو-كشف صدها سكه دوره ساساني -كشف اشياء متعدد مربوط به دوره هخامنشيان -اشكانيان -ساسانيان -سلجوقيان-غزنويان-صفويه تا قاجار همه وهمه دليل اين مدعااست.
مانه وسملقان با وسعتي قريب به 600 كيلومتر مربع در شهريور ماه سال 1380 با مركزيت شهر آشخانه عنوان شهرستان را به خود اختصاص داد. اين شهرستان از غرب با شهرستانهاي كلاله -مراوه تپه واز شرق به شهرستان بجنورد و از شمال با منطقه راز وكشور تركمنستان واز جنوب با شهرستان جاجرم همسايه مي باشد.
جمعيت شهرستان حدود 100 هزار نفر بوده كه از اين تعداد 50% مرد و50% زن مي باشند.
از تعداد كل جمعيت شهرستان حدود 80درصد در نقاط روستايي ساكن هستند وشغل اصلي آنها كشاورزي و دامداري است ومتشكل از اقوام مختلف كرد -ترك -بلوچ -تركمن -فارس خاوري مي باشد.86درصد جمعيت شهرستان پيرو مذهب شيعه و14درصد اهل تسنن مي باشند . 76درصد از ساكنين به زبان كردي وساير مردم به زبانهاي تركي -تركمني وفارسي تكلم مي نمايند.
آب وهوا در بخشهاي مركزي وسملقان از نوع سرد وخشك و در بخش مانه معتدل است .
ارتفاع از سطح دريا در مركز شهرستان (آشخانه) 850 متر ومتوسط بارندگي سالانه 310 ميليمتر مي باشد.از نظر كشاورزي داراي 66000 هكتار زمين مستعد آبي وديم است .
• دره دركش وجنگل دركش تنها جنگل بلوط شرق كشور
• امامزاده قاسم
• آبشار ديدني بيار
• چشمه آب گرم مهمانك
• ارتغاعات كشانك ،
• بقعه امامزاده دلاور
• منطقه هاور
• ارتفاعات و دره سرسبز جوزك
• سد شيرين دره
• آتشكده اسپاخو