گردش در تفرجگاه قلعه رودخان
يگانگي بي نظير طبيعت و تاريخ
طبيعت خطه شمالي ايران (مشهور به سياه بيشه و تميشه يعني از گلستان تا گيلان) رفتار عجيبي دارد، هر آنچه خاطره تاريخي را با لعاب سبز درختان و گياهان مي پوشانند و از ديدها پنهان مي كند به نوعي كه آثار و ابنيه تاريخي و باستاني در منظره هاي تماشايي و رويايي جنگل و بيشه به فراموشي هميشه رفته اند. اين واقعيت غريبي است در گستره سلطنت سبزه و گياهان، گستره هاي تاريخي با پوششي از درختان و روييدني ها مخفي نگاه داشته شده اند.
گيلان به گفته پژوهشگران جهان و عهد باستان و بنا به شهادت فضاي طبيعي منطقه از مهم ترين حوزه هاي تمدني ايران زمين گزارش شده است، اما بسيار كم خاطره و ناشناس مانده. جهان اساطيري شاهنامه بارها از نقش اين خطه در زمينه سازي رويدادها سخن گفته از آن جمله مخفيگاه فريدون و محل پرورش او تا زمان ظهور و پاكسازي ستم ضحاك در جنگل هاي خزري بوده.
از زمان اسطوره ها به دوران تاريخي پا بگذاريم. عصر ساسانيان، سپس دوران سلجوقي (قرن هاي 5-4)،عهد اسماعيليان تا... قرن دهم، اين زمان ها و دوره هاي ياد شده شناسنامه يكي از عجيب ترين سازه هاي باستاني – تاريخي ايران را در خود به ياد داردند و ما در مطلب فرا روي شما برآنيم با يكديگر به تماشاي استحكامات اين دژ يعني قلعه رودخان گيلان بپردازيم. با ما در مناظر شگفت انگيز و زيباي ناحيه شفت به تجربه تازه و كم نظيري از يكساني طبيعت و تاريخ دست خواهد يافت، اگر چه قلعه گويا چهره اش را در گزند باد و باران از دست داده است.
از رشت به سمت جنوب غربي در جلگه اي سرسبز و معطر از عطر خوشه هاي پر بار شاليزارها كه پيش مي رويد پس از 22 كيلومتر مناظر تماشايي و تأثير گذار، به منطقه شفتت مي رسيد، منطقه اي با تركيبي از كوهستان و جلگه با شهرها و روستاهايش در مساحتي بالغ بر 640 كيلومتر مربع (كمابيش) و نسيم هاي كوهستاني و آب و هواي خنك ييلاقي با چهره اي متفاوت از زيبايي هاي در هم پيچيده جنگ و سبزه و رودخانه و زيستگاه آدمي با طبيعت.
از شهرستان فومن به سمت جنوب شرقي، خود راه به شما مي گويد چگونه 16 كيلومتر زيبايي سحرانگيز طبيعت گيلان را تماشا كنيد و بدون خستگي به رودخانه اي برسيد كه آغاز پياده روي است در مسيري سنگ چين شده، مسيري كه از عهد باستان خاطره هايي سبز دارد و شما را در نهايت به ستيغ كوهستان و دژ قلعه رودخان هدايت مي كند، عجيب ترين دژ ايران (خواهيم گفت چرا) تمام راه سفر از رشت تا آغاز مسير تاريخي دژ با آن همه كيلومتر شماري، فقط چند ده دقيقه طول مي كشد. زمانيكه آن قدر از زيبايي منظره ها پر مي شوي كه ديگر فاصله و جاده، حوصله ات خسته نمي كند و تو پر از انرژي، خودت را در آغاز راه ييلاقي قلعه رودخان مي يابي. ماشين را به امان خدا بايد رها كرد. تأسيسات حفاظتي ويژه اي وجود ندارد. ضرورتي كه بايد توسعه يباد، پا به راه مي گذاري، اگر همان مير باستاني در حاشيه رودخانه اي بسيار زلال و تميز، پاي كوب نل هاي كهن و ديرين ايرانيان حفظ مي شد احساس به مراتب ويژه و شيرين تري داشتي، اما عده اي در جاده اي سنگ و سيماني قدم زدن را شايد نوعي پيشرفت به شمار آرند، حال آن كه اگر هزينه اين سنگ چيني ها براي قلعه تاريخي صرف مي شد، به مراتب بهتر و عقلاني تر بود. مسير از كناره هاي رودخانه، درختان سر به آسمان كشيده و گياهان رونده آويزان از پشت و پرشاخه ها مي گذرد و با عبور از شيب تند يك يال پرغرور در نهايت به تنها در ورودي قلعه رودخان مي رسي؛ دري كه بنا به ملاحظات استراتژيكي و طبيعي قلعه در بخش شمال شرقي تعبيه شده است.
قلعه رودخان، معماري شگفتي دارد كه در مقايسه اي بين قلاع تاريخي ايران مي تواني به دنياي معماري خاص اين اثر وارد شوي. قلعه بابك در كليبر آذربايجان قدرت فائقه زمان خودش را بيش از 20 سال زمينگير كرد و عباسيان سرانجام با هوشمندي افشين سردار ايراني و خيانت تني چند توانستند آن را فتح كنند. عرصه قلعه ها عموماً محدود است. فلك الافلاك با 5 هزار متر گستره، به خاطر آب و هواي ناحيه لرستان توانسته از گزند باد و باران و آفتاب جان به در ببرد و ديواره هاي آن و گستره اش روي تپه اي تقريباً مسطح بنا شده، ولي قلعه رودخان روي ستيغ و برآمدگي هاي طولاني و گسترده اي در محيط جنگل بنا شده، ناحيه اي با مساحت بيشتر از 5 هكتار كه چنان هوشمندانه، انتخاب شده و قلعه بر آن گستره ها بنا شده كه از سويي مي تواني به قله هاي فرادست بنگري، از سوي ديگر شيب هاي بسيار تند دره هاي اطراف بخصوص دره تنها رودخانه آن سامان، فضاي قلعه را از هر آسيب و هجومي در امان و آرامش نگه مي دارند. جالب تر آن كه ديوارهاي قلعه از 3 تا 10 متر به خاطر برآمدگي ها و مساحت و پهناي زياد آن متفاوت است. شاه نشين قلعه بسيار زيبا و خوش منظر ساخته شده؛ اما اكنون فقط ديوارهاي فروريخته اش خاطره هاي محو تاريخ را تداعي مي كنند. از شاه نشين، تمام جلگه شفت و درياي لاجوردي خزر كاملاً هويداست. امروزه روز اما محلي ها از راه هاي كوهستاني، فاصله رشت تا قلعه را مي پيمايند.
در روزهاي پاياني هفته معمولاً قلعه مملو از جمعيتي است كه هر يك از هجوم مدرنيته به آرامش شگفت و طمأنينه باستاني قلعه پناه آورده اند.
مشهور است كه قلعه رودخان زيرزميني تا رشت داشته است. در قلب قلعه، چشمه اي فوران مي كند. انگار آيينه اي جاري از دل تاريكي ها با درخشاني فراوان مي جوشد، مي تپد و نواي زندگي را به نغمه خواند. گمان مي رود برج هاي قلعه كه كلاً در 918 هجري قمري توسط حاكم منطقه مشهور به حسام الدين تجديد بنا شد 42 متر باشد. ديواره اطراف (باروها) بيش از يك هزار و 550 متر است. اتاق هاي كوچك، فضاهاي عمومي و... همه و همه مانند ديگر قلعه هاي ياد شده در مواقع جنگ يا ضرورت، پذيراي چندين هزار نفر مي توانسته باشد، همچنان كه در تاريخ ايران مي توان گواه و شواهد اين قضيه را فراوان يافت.
دنياي پر از آرامش و امنيت قلعه رودخان، مسيرهايي كه تو را به آن برج و باروهاي مي رسانند، سكوت شگفتي كه از نغمه رود و پرندگان و جنگل سرشار است. طمأنينه اي كه در خشت خشت قلعه (ببخشيد آجرهاي 23×21 سانتي متري با قطر عموماً 5 سانت) متجلي است، رنگ تجربه اي كهن را در اعماق روحت زنده مي كند؛ طعمي شگرف كه در هيچ جا كشف نكرده بودي.
همچنان كه از پيچ و خم هاي مسير مي گذري، استواري درختان و شكوهمندي فوران سرسبزشان را در پيچيدگي هاي وجودت احساس مي كني، سرانگشتانت پر از لمس لطافت ابرهايي مي شوند كه با مهرباني در نسيم ييلاقي مي وزند. رودخانه بدون شتاب، هماهنگ و پيوسته روي لايه هاي حريري و نازك و لطيفش مي غلطد، درخشان و جوينده پيش مي رود و تو مي روي در هر قدم اين احساس را داري كه با درختان رشد مي كني، متعالي مي شود و از خودت بالا مي روي. معجزه ديدار طبيعت، معجزه كشف طبيعت، معجزه كشف خوشتن خويش و يگانگي و همسان شدن با طبيعت لطيف و سرشار اطراف و سرانجام رسيدن به رج رج باروهايي كه مثل سطرهاي كتاب، پر از حرف هاي ژرف اما بي صداست؛ سطرهايي پر از كلمات پنهان؛ كلماتي كه از تاريخ ديرينه اي بر هشياري تو مي بارند. متمركز مي شوي، مي انديشي و مانند ستاره ها در وجود و روح و نهاد خودت و همراهانت درخشان و سرفراز مي يابي و مي بيني.
منبع:
جام جم